page0211

203

Sejmy

wane.’’ Ostatni to juź akt samowładuości narodu. Uorganizowała się izba poselska i do niej coraz więcej przechodzi siła sejmu, potęga prawodawcza: nie zatrzymuje się w senacie, w izbie nominowanej, w starszyźnie narodu wybieranej przez króla, ale przechyla się na stronę posłów, do izby wybieranej przez naród. Dawne słowiańskie gminowładztwo o pól, rozrzucone po gminach, skupia się, jednoczy, staje się gminowładztwem szlacheckiem Rzeczypospolitej. Nowość' widoku uderza w umysły. Kallimach nauczyciel synów królewskich, od niedawna przywiązany syn Polski, życzący jej jaknajlepiej, boi się o przyszłość; usposabia swego ucznia Jana Olbrachta, żeby izbę poselską zatracił, to jest, żeby się bez niej obywał. Zdaje się Kallimachowi, ze gdzie tyle głów wolnowybranych będzie rządziło, Rzeczpospolita musi się rozerwać, patryjotyzm pójdzie na rozstajne drogi. „Posly ziemskie zatrat, mówi do króla, bo niedawno nastali i tylko do uchwały poborów należeli, teraz sobie wszystko przywłaszczają, żeby się podług ich woli działo, a ciebie będą mieli dla formy.” Kallimach lękał się przed czasem, a zresztą nie zawróci nikt rzeki do koryta. Trzeźwiejszy Jan Ostroróg nie bał się izby poselskiej, i wnosił tylko, żeby zam.ast wieców, owych colloąuia generalia, ustanowić osobny sejm, corok odbywać się mający, na któryby mogły iść nagany od ziem i województw (u Wegnera stronnica 85). Za króla AIexandra nastaje prawo, które. ostatecznie organizuje sejmy. Widać, że król chciał się może wyłamywać według rady Kallimacha, od kontrolli izby poselskiej, bo prawo radomskie Alexandra Jagiellończyka w r. 1505 stanowi, że na przyszłość, i na zawsze, ut deinceps futuris temporibus perpetuis, niczego postano wić nie będzie mógł żaden król, nihil novi constitui debeat per Nos et suecessores nostros, bez zobopolnej zgody dwóch izb sejmowych, sine communi consiliariocum et nuntioruin terrestrium consensu. (Yókimlna iĄgum tom I, str. 299). Consiliarii to senatorowie, nuntii to posłowie ziemscy. Odtąd widzimy w Polsce dwa odrębne zupełnie stany, senatorski i rycerski. Obadwa wyszły z łona szlachty, lecz pierwszy reprezentuje dawną starszyznę ziem, a właściwie nie reprezentuje ale jest tą starszyzną, drugi reprezentuje braci, cały naród. Sejm polski koronny składa się odtąd ze trzech stanów i z dwóch izb. Stany są: królewski, senatorski i rycerski; izby senatorska i poselska. Stany nie równe sobie liczbą co do liczby osób, które je składają, równe są dostojnością władzą, znaczeniem. Stanu rycerskiego jest wiele tysięcy, senatorskiego liczba oznaczona, osób około stu, królewskiego osoba jedna, ale ta osoba głównie nadaje ton wszystkiemu, składa sejmy, zwołuje pospolite ruszenia, dowodzi w boju, rozdaje urzędy i stan senatorski wybiera. Osoba to jedna, ale bez niej za nic mechanizm narodowy. Dla tego trzy stany tworzą sejm walny, koronny. Bez jednego z nich nie ma sejmu, bo prawo uchwala się przez stany wszystkie i przez dwie izby. Król polski jest dla pracy, musi być na każdej sesyi sejmowej, kiedy przychodzi, zagaja ją, kiedy izby opuszcza, posiedzenie się przerywa. Król sądzi na sejmach. Coinmunis consensus, to znaczy wspólne wszystkich obradowanie i wszystkich wspólne uchwalenie. Król nie potrzebował na prawie kłaść swojej sankcyi, jako to się dzieje gdzie indziej, szedł za wolą narodu, na sejmie miałgłos i słuchano go lub nie; prawa nasze stawały jednomyślnością bez głosowania, bo wszyscy na jedno się zgadzali porozumiawszy się z sobą, czy poza sessyją, czy na sessyi sejmowej. Communis consensus nie-znaczył broń Boże tego, żeby prywatny pojedynczy głos miał prawo obalić pracę sejmową wszystkich, ale usankcyjonow'ał tę zasadę, że teraz nie ma sejmu bez