page0257

253

tak ołów, jak cyna, złoto, topaz itp. posiadają mnóstwo cech pobocznych, np. zabarwienie, kształt oznaczony, stan skupienia cząstek, stopień temperatury itd., wskutek czego oprócz formy substancyalnej, wyrażającej istotę danej rzeczy, przyjmują pe-rypatetycy nadto i formy przypadłościowe, jako uzupełniające, indywidualizujące dane ciało. W myśl więc poglądów Stagi-ryty i scholastyków forma substancyalna ma być źródłem istnienia rzeczy, że się tak wyrazimy, gatunkowego, oraz temu istnieniu odpowiadającego działania, oczywiście nie w tern znaczeniu, jakoby sama tylko forma substancyalna miała wykonywać pewne czynności, lecz w tern znaczeniu, że materya pierwsza dopiero przez odpowiednią formę swoją substancyalną jest podmiotem działania jej właściwego ^l). Ponieważ zaś forma substancyalna jest, w znaczeniu powyższem, źródłem działania, danej substancyi właściwego, więc scholastycy zwią ją nieraz źródłem celowości, rzeczom przysługującej. Tak np. co do powinowactwa chemicznego pierwiastków powiedziałby zwolennik ato-mizmu mechanistycznego, że dwa dane pierwiastki łączą się z sobą, ponieważ forma ich ruchów nadała się do utworzenia jednego systemu ruchów; dynamista przypisałby to samo zharmonizowaniu sił przyciągania i odpychania; wreszcie perypa-tetyk powie, że tlen łączy się z żelazem w tlenek żelaza, bo te pierwiastki dążą na mocy swych form substancyalnych do wzajemnego połączenia się.

Dopiero z połączenia materyi pierwszej i formy substancyalnej powstaje ciało właściwe, jakaś substancya indywidualna. Tego połączenia nie należy pojmować w ten sposób, jakoby materya pierwsza i forma substancyalna były dwiema, oddzielnie istniejącemi rzeczami, które się spajają w jedną całość; takie bowiem pojmowanie substancyalnego stawania się rzeczy nie nadawałoby się do wyjaśnienia przemian substancyalnych ^tlenu i wodoru w wodę), a nadto zniknęłaby w tym razie jedność substancyalna ciała danego. Formy substancyalne nie są,

‘) Por. Św. Tomasa z Akwinu: Suma theol. I qu. 77 art. I ad 3-um; 4 Dist. 12 a 2 sol. I »Agere non est nisi per se subsistentis, et ideo neąue materia agit, neque forma, sed compositum, quod ta-men non agit ratione matenae, sed ratione formae, quae est actus et actionis principium*.

http://rcin.org.pl