page0407

399

Rozszerzalność — Rozom

wuje się podobnie jak przed ogrzaniem. Napełniwszy kulkę szklaną, opa-tizoną rurka cienką, jakowym płynem, po ogrzaniu kulki, płyn w rurce wznosić się będzie dopóki ogrzewanie będzie prowadzonem, po oziębieniu zaś wróci do pierwotnej wysokości. Pęcherz napełniony powietrzem w zwyczajnej temperaturze, umieszczony w miejscu mocno ogrzanem pęka, na zimnie zaś staje się obwisłym. Własność ta wspólna wszystkim ciałom nazywa się rozszerzalnością. Zdawałoby się, że niektóre ciała, jak n. p. glina, stanowią tutaj wyjątek, gdyż glina ogrzewana zmniejsza swoję objętość, lecz to ztąd pochodzi, że woda w niej zawarta pod wpływem ciepła ulatnia się, a przez to zmniejsza się massa materyi; glina jednak po oziębieniu wraca do pierwotnej objętości. Rozszerzalność ciał wielorakie znajduje zastosowanie w sztukach i rzemiosłach; korzystają z niej przy nabijaniu obręczy żelaznych na koła; w tym celu obręcz, któraby w stanie zwyczajnym wejść na koło nie mogła, ogrzewają do czerwoności i w takim stanie nakładają na koło, poczem szybko zlewają zimną wodą, aby zapobiedz zwęgleniu drzewa; tym sposobem obręcz, kurcząc się, ściska dzwona i czyni koło trwalszem. Łącząc dwie ściany zapomocą sztab żelaznych na końcach opatrzonych śrubami i ogrzewając też sztaby a w miarę przedłużania się icłi zakręcając śruby końcowe, po oziębieniu w skutek skracania się prętów żelaznych, ściany zbliżają się ku sobie. Tego sposobu użył Molard do przywiedzenia do położenia pierwszego ścian muzeum paryzkicgo. Na rozszerzalności ciał polega także urządzenie termometrów czyli ciepłomierzów.

ROZtopa,, pora na wiosnę,kiedy śniegi topnieją, ziemia rozmarza, drogi bardzo trudne są do przejazdu, po rozpuszczonej ziemi.

ROZtrilChan, był to rodzaj puhara, czary, zastępującej wielkie kielichy. Pierwszy raz spotykamy roztruchany za czasów Zygmunta Augusta. Bywały z cyny lub srebra lub złote, we środku węższe niż w krajach, mające kształ* lw'a, orła lub pawia. Nalewano w mo ze dzbanów i gąsiorów zanim butelki się upowszechniły. Były one w modzie u szlachty naszej starej daty za czasów jeszcze Stanisława Augusta. Krasicki w Panu Poastolim, opisuje ogromny pozłocisty roztruchan przeznaczony do wiwatów. Roztruchany takie uradowany gospodarz miłemu gościowi ofiarowywał. Volumina Legum wspominają o „expensach na roztruchany"’    K. Wl. Pr.

Roztrucharz, W dawnej Polsce, oznaczał handlarza końmi. Górnicki pisze; „Roztrueharz który na przedaj konie stawia, chowa je bardzo rozkosznie, iżby je jak najlepie„ przedał.” W \okunrnach Legum, czytamy: „Roztrucharze co końmi kupczą, płacą od osoby po złotych dwa.”    A. V. L PP.

Roztwór albo Rozczyn ob. Rozpuszczanie.

RoZlim (Ver stand), w nejogólniejszem znaczeniu władza myślenia, to jest łączenia pojęć w sądy i wnioski, i takim sposobem wnikania myślą, według przyczyn i skutków, w istotę pomyślanych przedmiotów'. W ściślejszem znaczeniu rozum jest zastosowaniem tej władzy do pojmowania stosunków życiowych, oraz do sądu o nich, celem rozumnego i korzystnego urządzenia całego sposobu postępowania. Najrozumniejszym jest ten, kto najlepiej strzedz umie spraw, jakie mu leżą na sercu; bezrozuinnym albo głupcem ten, kto działa w brew' własnym swoim celom. — Jeszcze inne znaczenie ma rozum w syste-matach filozoficznych, w kto^rych przeciwstawiamy rozum, jako władzę poznawania rzeczy zmysłowych, rozsądkowi (ob.), jako władzy poznawania nadzuiysło-wości, skutkiem czego odróżniają sic pojęcia rozumowe czyli empiryczne, od pojęć rozsądnych czyli idei. W sprzeczności z rozsądkiem, rozum oznacza tedy zdolność więcej praktyczną do spraw życia powszedniego.    F. TL L.