page0024

14 WIADOMOŚCI WSTĘPNE

nym, powszechnym, przyłącza się (podobnie jak w Egipcie) — cały szereg bożków i bogiń miejscowych. Do takich bóstw lokalnych (pochodzenia semickiego) należały już wcześnie: Samaś bożek słońca, Sin księżyca, Mar-duk władca świata wraz z synem Nabu, bożkiem mądrości (ryc. 24); wreszcie Iśtar, bogini miłości i przyrody. Bóstwa lokalne tak długo cieszą się szczególną czcią, dopóki polityczne zmiany czy przewroty nie przeciwstawią im innego bożka. Zmienne koleje feudalnych władców staro-babilońskich doprowadziły już w połowie III tysiąclecia (w państwie Sumero-Akkadów) do wytworzenia osobnego panteonu. Rolę przeważającą odgrywały w nim bóstwa miejscowe stolic; np. w Ur przewodził bożek księżyca Sin (może Zuen, Enzu) śumeryjskiego pochodzenia (ryc. 23), w Larsam Samaś, bóg słońca (ryc. 25). Gdy zaś później cała Babilpnja dostała się pod rządy Hammura-pfego (około 2100 przed Chr.), wtedy Marduk, lokalne bóstwo Babilonu (ryc. 26), nabrał takiej powagi i znaczenia, jak później za czasów asyryjskich bożek Aśśur (ryc. 27; por. także ryc. 125) w stolicy tejże nazwy, lub od czasów Senaheryba bogini Iśtar (ryc. 28) w swej świątyni w Niniwe.

W tak wytworzonym panteonie śumeryjsko-babilońskim są bogowie lokalni tern względem bóstw głównych, czem np. udzielny władca jakiegoś miasta śumeryjskiego wobec króla całej krainy. Bóstwa ziemskie (Anun-naki) stoją pod komendą Enlila, niebieskie (Igigi) są orszakiem Anu. Z biegiem czasu pierwotne siły-bóstwa przyrody otrzymały w Babilonji charakter astralny. Sin stał się księżycem, Samaś — słońcem, Iśtar — planetą Venus, Nabu — Marsem i t. d., jak to widać np. na kamieniu granicznym z czasów Nebukadnezara I (ryc. 30), gdzie poszczególne bóstwa jako uosobienie planet postępują w procesji, stojąc na poświęconych sobie zwierzętach. Zwłaszcza bożek słońca, śumeryjski Bar lub U tu, semicki Samaś, doczekał się — podobnie jak w Egipcie — ciekawego zróżniczkowania w oddzielne bóstwa. I tak: jako Marduk był bogiem słońca porannego i wiosennego, jako N i n i b bogiem słońca południowego (?) (por. ryc. 80), jako Nerga 1 bożkiem słońca spalającego i niszczącego, wkońcu jako Tam-m u z (pierwotnie bożek roślinności), odbierał cześć w grupie Samaśa, prawdopodobnie jako wiosenne słońce zapładniające.

Dalszym krokiem w rozwoju religji ludów eufratejskich było szematy-zowanie czy grupowanie pokrewnych bóstw w pary i trójce. Bogu dodawano do boku boginię i syna. Tak np. za głównych przedstawicieli sił kosmicznych uchodzili: Anu, bóg niebiosów, En lii (jego syn, później Belem zwany), bóg ziemi, i Ea, bóg wód. Za ich małżonki wymieniano: Antum, Belit i Damkinę.

W Asyrji czczono także inną trójcę: Sin (bożek księżyca), Samaś (słońca) i Hadad (lub Ram ma n) bożek burzy (ryc. 29); — niekiedy miejsce jednego z nich zajmowała Iśtar, bogini wiosny i miłości. Na takich

http://rcin.org.pl