page0496

488

Skandynawia

na wschód na 40 m,i szerokości, na przestrzeni 7,500—8,000 mil kwad.; zatem zajmują przeszło połowę półwyspu. Są one bardziej jednokształtne i mniej rozczłonkowane aniżeli góry Europy środkowej, ponieważ nie tworzą łańcucha, ale tylko rnassę wzgórz nie mającą nigdzie ostro-ściętego grzebienia, których wierzchołki po większe., części składają się z falistych równin górskich, które w części północnej są wysmuklejsze, a w południowej dochodzą do 10—12 mil szerokości, i ponad któremi pojedyncze szczyty nieregularnie rozproszone w kształcie igły lub zęba występują. W górach skandynawskich odróżniają cztery główne części: Góry lapońskie, na północy od Warangerfiord do 67° szer. półn. z średnią wysokością 1,000—2000 stóp; Kiole od 67° szer. półn, w średniej wysokości 1,500—2500 stóp; Dovrefjeld do przylądka Statłnas i do źródła Lougen, znajdującego się w najgłębszem wcięciu przestrzeni tworzącej szczyt gór, o średniej wysokości od 2500—3500 stóp; nakoniec południowe Fjeidy obejmujące południowo-zachodni cypel półwyspu między Stavangerfiord a Skager-Rackiem, i w Hardangen-Lange i Sognefjeld od 4 do 5000 stóp średniej wysokości mające, ku południowi zaś w Jógle i Byklefjeld, znowu od 3000—-1500 stóp wysokości zniżające się. To okazuje, że wysokość gór wzrasta w kierunku od północy ku południowi, a potem znowu szybko na południowym cyplu zniża się; ten sam stosunek istnieje i pod względem wysokości szczytów, które w górach lapońskich dochodzą do 3000 stóp, w Kjolen w Su-litelmie do 5796 stóp, w Dovrefiehl w Sneehatten do 7100 stóp, a w Hardan-gerfield w Skagestóltind do 7650 stóp. Stosownie do tej wysokości wzrasta także i szerokość gór od północy ku południowi, tak że właśnie tatą najszersze są od zachodu na wschód, gdzie też są i najwyższe. Mimo to góry skandynawskie nigdzie nie dochodzą wysokości gór karpackich, atoli z powodu polarnego położenia mają charakter i naturę gór zapełnionych niezmiernemi lodowcami i polami śniegowemt, ktcre srogością i dzikością kształtów przewyższają alpejskie. Właściwością tych gór jest ich rozmaity stok ku wschodowi i zachodowi. Kiedy bowiem na stronie wschodniej powoli i łagodnie wznoszą się do szczytowej powierzchni, to na zachodniej stromo i ostro staczają się w morze, częstokroć w kształcie pionowyeh ścian skalnych na 2000 stóp wysokich i rozpraszają po morzu mnóstwo skalistych wysp zalegających wybrzeże, równie jak i oderwanych szczątków stałego lądu, jak np. znaczna grupa wysp utworzona przez dzikie Lofoddy £ob.) na morzu lodowatem. Tej rozmaitości spadku odpowiada także rożny z obu stron utwór nizin. Kiedy bowiem góry na swej wschodniej i południowej spadzistości, rozpadają się na liczne równoległe w kierunku między południo-wschodem a południem ciągnące się doliny rzek, to na stronie zachodniei jest ich mało i to nieznacznych. Miejsce ich zajmują tu liczne fjordy, wązkie stromemi ścianami skał otoczone, zatoki niezmiernie głębokie, często od 10—15 mil w głąb’ gór wrzynające się, i tym spobobem ułatwiające związek z okolicami, częstokroć zupełnie niedostępnemi i dla tego opustoszałemi. Fjordomtym odpowiada.ą niejako jeziora lądowe, które od strony wschodniej podnóże gorjakby pasem otaczają. Prawie wszystkie tworzą wązkie ciągnące się kotliny, do których dosięgają rzeki z gór spływające, leżą zaś na wysokości 600^;—1000 stóp w pasie przedgórskim, który na wschodniej stronie skandynawskicn wzgórz obejmuje 10—20 mil szer., wysoko na 800—1000 stóp, i stanowią przejście do właściwego kraju płaskiego. Płaski kraj Skandynawii, stanowiący wschodnią stronę wyspy, w stosunku odwrotnym do kraju górskiego od południa na północ wzrasta w massę i szerokość, kiedy ten ostatni w tymże kierunku staje się coraz węższym, zajmuje on przestrzeń od 6000—6500