page0499

Skandy na wij a — Skandynawskie języki i literatura 491

Porów. Skoldberg: Besknfning dfver Skandinav>ska Ilalfón i topogografiskt, statiskt och hisforiskt hameede (Sztokh. 1846).

Skandynawskie języki i literatura, języki i narzecza, jakiemi mówią ludy zamieszkujące półwysep Skandynawski, tudzież kraje i wyspy do niego należące, jako to: Danija, Szwecyja, Norwegiija i Islandyja, zowią się językami skandynawskiemu Wszystkie wzajem spokrewnione i z jednego pochodzące źródła, pozostają w ścisłem powinowactwie z mową niemiecką, z którą, jak równie z oddawna zamarłą mową Gotów, stanowią one wielki dział języków ger-mańskich, z tą tylfeo różnicą, że stosownie do geograficznego krajów położenia, język niemiecki jest południowo-germańskim, skandynawski zaś półnoeno-ger-mańskim. Mimo to, tak w jednym jako i drugim należy koniecznie oznaczyć jeden zasadniczy język, z którego inne z czasem rozwijać się zaczęły. Niegdyś ten pierwiastkowy skandynawski język dopatrywano w mowie Eddy i Sag i w przypuszczeniu, że język ten był powszechnym w całej północnej Skandynawii, nazywano go staro-skandynawskim czyli staro-półnoenym, a mniemanie to opierano częścią na łatwości z jaką formy duńskiego i szwedzkiego języka, z owej starożytnej mowy wyprowadzić się dają, częścią zaś polegając na zdaniach islandzkich pisarzy XIII wieku, podług których południowa część Skandynawii, przez naród Azów pod wodzą Odyna zaludnione, od nich język swój otrzymała. Twierdzenie to nie wytrzymujące krytyki, nowsze badania w ten sposób zmieniły. Północni Germanie, którzy jeszcze w dawnej swej ojczyźnie, od południowych swych spółbraci oddzieliwszy się, w północno-zachodniej Rossyi osiedli, rozdzielili się na dwa plemiona: z tych jedno pociągnęło za morze przez wyspę Alland ku Szwecyi i tu ponad jeziorem Melar i na pobrzeżach morza Bałtyckiego osiadło; drugie zaś wodą i lądem zmierzając ku północy, zatoką Botnicką i pobrzeżami morza Lodowatego, przez kraj Finnów i Laponiją dążyło do Norwegii i tu w dzisiejszej Helgii siedzibę sobie obrało. W tym czasie południową strono Norwegii zajmowało inne germańskie plemię Gotów. W takim stanie rzeczy łatwo zrozumieć, że owa niegdyś wspólna północno-germańska mowa, skutkiem rozproszenia się przybyszów w nowej ich ojczyźnie i wzajemnego odgraniczenia nieprzebytemi puszczami, dolinami, górami i ziitokami, musiała koniecznie odmienny przybrać charakter. Wprawdzie z pozostałych różnoczesnych pomników, dawnych wschodnio i zachodnio skandynawskich narzeczy, trudno dwoistości ich i różnicy dopatrzeć. Pismo runiczne (ob. Runy') i pomniki piśmienne X sięgające wieku, słabe tylko w brzmieniach wykazują odcienia. Charakterystyczną różnicę mowy stanowi tylko bogactwo słów i wymawianie i od czasu kiedy ten niegdyś wspólny język, w odmienną zaczął kształtować się mowę, narzecze zachodnio-skandynawskie stawało się właściwem Norwegii, wschodnio zaś skandynawskie upowszechniało się w Szwecyi i Danii. Zastanawiając się nad najdawniejszemi szcząikami literatury, jako też nazwiskami miejsc i osób, widzimy, że oprócz widocznych różnic w niektórych wyrażeniach, właściwością języka staro-norwegskiego są dwugłoski, zaś staro-szwedzkiego przeciągle wymawiane samogłoski. Duński język dość ubogi w starożytne piśmienne pomniki, zdaje się powstał z pomieszania narzecza wschodnio-skandynawskiego z gockiera. Polityczne stosuki Szwecyi i Danii wpłynęły głównie na rozwój ich języków; o nich więc tylko i ich literaturze treściwe podamy wiadomości. Islandyja osiedlona przez Nor-w^regczyków w końcu IX stulecia, wraz z nimi mowę ich za swą rodzinną przyjęła. Rozwojowi jej sprzyjało staranne uprawianie poezyi i przechowanie klehd; fizyczny zaś ustrój wyspy i polityczne jej stosunki, przy swobodnych