page0502

494

Skandynawskie języki i literatura

sokiej w Islandyi używający sławy Egill Skalagrimson, twórca trzech poematów, któremi ocalił się od śmierci skazany na nią od Eryka, zwanego Krwawy Topor. Jest on także autorem trenów na śmierć syna tego władzcy i innych opiewających zgon przyjaciela swego Arinhjorna. Tenże Egil miał upowszechnić zwyczaj utrzymywania Skaldów islandzkich po obcych dworach. Już w XI wieku do którego odnosi się poemat Krakumal na cześć Ragnara, poezyja Skaldów zaczęła odstępować od swojej pierwotnej formy. Obok wymaganej zaw^rsze ścisłości dziejowej, dawna drapa przechodzi w prozaiczną opowieść. Wszakże dopiero w^r XIII wieku, kiedy Hakon VI usunął skaldów z swojego dworu, poezyja ich umilkła. W najdawniejszych czasach skandynawskiej poezyi, obok pieśni bohaterskich, ukazują się krótkie okolicznościowe utwory i apoftegmata, jak np. mowa Odina, pieśń Sigurds’a o początku stanów i urocze zdania z pieśni runicznych. Ovvocem naśladownictwa starożytnych pisarzy są dwa poemata z XI i XII stulecia: Grougaldr i Solarljod, obejmujące przepisy życia z pogańskiego i chrześcijańskiego uw^rażane stanowiska. W XIV wieku w' Islandyi pojawia się poezyja osnuta na tle chrześeijańsko-du-chowem, a przedmiotem jej są dzieje biblijne i legendy świętych. Słynna jest z tego czasu pieśń Eystein’a Asgrimson’a w stu zwrotkach pod tytułem: Lilium, której przedmiotem jest Trójca i Najświętsza Panna. Ślady pieśni ludowych znachodzą się już przed XIII wiekiem. Z wielkiej liczby pozostałych Wmur niektóre sięgają zaledwie XV wieku, piękne zaś duńskie Kiampeciser, lubo już w XIV w. znane, w dawnym swym atoli kształcie należą do XV lub XVI w., i tak też w ustach ludu w Szwecyi i Norwegii dotąd zachowały się. Pieśni ludowe zebrał Landstad i wydał dod tyłułem: Norske Folkeviser (Chrystyja-nija, 185.3). Do tego również czasu odnoszą się pieśni mieszkańców wysp Faroer zebrane przez Lyngby i Ilammershaiml. Z pomiędzy starożytnych pomników poezyi skandynawskiej, w polskim języku posiadamy przekład niektórych preśni Eddy, jak Poselstwo Skirnera i Thryma Oda przez Kazimierza Brodzińskiego, jako też Joachima Lelewela Edda, to jest księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców (Wilno, 1828). Skandynawska proza pojawia się w Islandyi w początkach XII wieku, kiedy Ari, zwany mądrym, napisał w krótkości dzieje swojej wyspy k zamieszkających ją ludów.. Dzieje te ukończył Sturla Thordson w drugiej połowie XIII stulecia. Po tych pierwiastkach prozaicznej literatury skandynawskiej następuje w XII, XIII i XIV wieku szereg starożytnych Klehd rycerskich, których tłem są czyny królów', lub niektórych pojedynczych rodów, wszystkie znane pod ogólną nazwą Saga (ob.) Ten rodzaj starożytnej skandynawskiej poezyi, tak pod względem treści jako i obrazowania stanowi najszacowniejszą cześć dawnej norwegsko-islandzkiej literatury, późniejsze zaś pieśni Skaldów posłużyły Snorri Sturleson’owi (ob.) do napisania w pierwszej połowie XIII wieku, historyi znanej pod nazw^rą Heim— skringla. Oprócz tych rodzinnych płodów, przyswojono tu z południowej Europy wiele klehd obcych, jak o Arturze, Merlinie, Trystanie, siedmiu mędrcach,. Alexandrze, Karolu i jego palatynach, w XIV zaś wieku przez księży, dostały-się tu powieści biblijne i legendy z kronik świeckich. Wielu Islandczyków udawało się po naukę do obczyzny, lubo i rodzinny język i poezyje zasadnie były traktowane. Do tego czasu należy przypisana Snorri Sturleson’owi nowsza Edda, jako też druga jej część zw^rana Skaldą, obejmująca zasady budowy wiersza, synonimy, grammatyczne i retoryczne traktaty. W końcu, wspo-mimy, jeszcze o wiadomościach z dziedziny ziemioznawstwa, o regułach życia dworskiego i przepisach rządzenia dla królów, które, o ile się z daje, z XII po-