img914

języka wiąże tylko z językiem literackim oraz dialektami ludowymi^{1 2}. Jeśli nawet przyjąć, iż obaj ci znakomici dialektolodzy zajmowali stanowisko nazbyt doktrynalne, to jednak nie sposób nie przyznać im racji, gdy kwestionowali traktowanie niektórych odmian miejskich jako Odrębnych systemów. Z pewnością miejskie gwary śląskie tworzą taki system, ale nie dlatego, że są miejskie, ale dlatego, że stanowią integralną. część śląskiej gwary ludowej (tylko w tym kontekście mogą być ujmowane).

Spróbujmy, ponieważ często rozbieżności stanowisk między badaczami wynikają z odmiennych znaczeń używanych przez nich terminów, określić bliżej terminy „język miejski”, „mowa miejska”, „dialekt miejski”, „gwara miejska”. Przez termin J,język miejski” rozumiem język używany przez mieszkańców miast, stanowiący — jak pisze W. Lubas— „mówioną odmianę języka narodowego: ogólną, potoczną, gwarową, żargonową”¹². Na dobrą sprawę należałoby raczej mówić o językach miejskich, tj. różnych odmianach polszczyzny mówionej używanych w miastach. Jeśli idzie o odmiany systemowe, w grę wchodzą — jak to wynika z dotychczasowych rozważań — trzy zespoły językowe: język ogólny —- gwara ludowa — języki mieszane. Istnieją miasta, w których występują wszystkie te trzy odmiany, ale są też miasta, w których funkcjonują tylko dwie odmiany: język ogólny — języki mieszane i wreszcie miasta, w których wyraźnie dominuje język ogólny, mający pewne domieszki regionalne lub ich nie mający. Wynika z tego, iż terminów „dialekt”, „gwara miejska” nie utożsamiam z terminem „język miejski”: jeśli w grę wchodzi rzeczywisty dialekt, gwara, których używa na całym obszarze lub w części miasta społeczność w nim mieszkająca, to jest to po prostu gwara jako systemowa odmiana miejskiego języka. Jak wiadomo, terminy „dialekt” i „gwara miejska” funkcjonują w znaczeniu „warstwa lub warstwy pośrednie między dialektem kulturalnym a gwarami ludowymi”.

W prezentowanym ujęciu wprowadziłem pojęcie „języków mieszanych”, które stanowią różne .postaci dyfuzji języka ogólnego z językiem gwarowym. Odmian mieszanych, które nie są już gwarami, nie będąc zarazem językiem ogólnym, nie należy identyfikować z regionalnymi odmianami potocznego języka ogólnego. Trudno jednak wyznaczyć ostrą granicę między potoczną polszczyzną regionalną a mieszaną polszczyzną gwarowo-ogólną: jest ona niekiedy, jak w wypadku tzw. gwary warszawskiej, dość płynna. Jedynie bardzo rzetelne badania dialektologicz-ne mogą bliżej określić status danej odmiany. Z pewnością języki mieszane wchłaniają większość cech regionalnych języka ogólnego, ge-

1

¹¹ K. Dej na: „Ile mamy języków polskich?” „Język Polski” LX, 1980, s. 40.

2

W. Luba ś: Dialektologia miejska..., s. 272.