page0451

POGRANICZE PÓŁNOCNO-WSCHODNIE

NAZWY MIEJSCOWE

Polskie nazwy miejscowe na Warmii i Mazurach występują masowo od XVI w. Nazwy zapisane wcześniej i uważane za polskie, jak np. Czerlin, por. vom Czirlyen 1351, są nieliczne, inne najczęściej nie są jednoznaczne etymologicznie lub w niewielu wypadkach występują jako oboczne, ludowe odpowiedniki nazw używanych oficjalnie. Pod względem semantycznym nazwy polskie należą do topograficznych, kulturowych, dzierżawczych i rodowych lub rodzinnych. Nie ma na tym terenie nazw patronimicznych (z wyjątkiem przeniesionych z Mazowsza), etnicznych i służebnych.

Do najstarszych polskich nazw topograficznych można zaliczyć nazwy miast, np. Szczytno, zapisane w XV w. przez Jana Długosza jako Sczithno alias Ortelszburg; Dąbrówno jako Dąbrówno oppidum ... que teutonico vulgari Gilgenborg appellatur, oraz nazwy wsi na Warmii, jak np. Południewo jako Poludneuo 1578, Polidnewo 1597; Trzemcha jako Neudorf vel Tsremcha, Tstremzucha, Trzemicha 1588, i na Mazurach, np. wsie Klonowo jako Gut Klonowo 1505; Żabioch jako Zabioch ok. 1790.

Nazwy kulturowe, podobnie jak topograficzne, tworzono od XVI w. Na Warmii południowej i Mazurach, zdominowanych przez Polaków, są to nazwy nowych folwarków, młynów, karczm i osad, jak np. Przykop, por. Przikop sive Nova Wutrin 1549, Przikop 1564; Trojan, por. Troian 1622; Miodówko, por. Miodowko 1598, czy późniejsze, np. n. karczmy w pobliżu Dąbrówna: Nicponie ok. 1790, osady Spórka w pobliżu Łukty, zapisanej w 1783 r. jako Sporken, Spurken.

Nazwy dzierżawcze tworzono od nazw osobowych właścicieli lub założycieli osad. Były one równe nazwom osobowym, np. na Warmii Kaletka 1658; na Mazurach Ogrzewała, por. Ogrzewalla ok. 1790, Plichta, por. plichte 1573 itd., lub derywowane, np. za pomocą sufiksu -owo: Klimkowo 1755, Jachimowo ok. 1790.

Nazwy rodowe i rodzinne nadawano najczęściej małym osadom i pojedynczym zabudowaniom położonym w pobliżu wsi. Miały one formę liczby mnogiej równą określeniom całych rodzin, np. Bednarki, por. Bednarken 1783, Kołpaki, por. Kolpacken 1622, Piecki, por. Pietzken ok. 1790, Pieńki, por. Pienky ok. 1790, Radomki, por. Radomken 1649, Reszki, por. Reschky 1577, Pupki, por. Pupken ok. 1790.

Wiele polskich nazw miejscowych utworzono na tym terenie po II wojnie światowej w wyniku prac Komisji Ustalania Nazw Miejscowych.

447