page0455

POGRANICZE PÓŁNOCNO-WSCHODNIE

leżącymi do trzech różnych grup indoeuropejskiej rodziny lingwistycznej. Tworzyli nazwy, które podlegały różnorodnym procesom adaptacyjnym, były unifikowane strukturalnie, najpierw na gruncie języka niemieckiego, potem polskiego.

Nazwy pruskie były przejmowane przez Niemców i osadników polskich w postaci różnorodnych substytucji fonetycznych i fonetyczno--słowotwórczych. Substytucje leksykalne, czyli kalki niemieckie i polskie nazw pruskich oraz kalki rozszerzone słowotwórczo, występowały rzadziej. Osadnicy polscy tworzyli własne nazwy, przejmowali też nazwy niemieckie i staropruskie. Niemcy przejmowali nazwy polskie, spolonizowane nazwy pruskie i tworzyli nowe nazwy niemieckie.

Po II wojnie światowej tereny te zostały włączone do Polski. Powstała wówczas konieczność polonizacji nazewnictwa, ludność napływająca ze wschodu i Polski centralnej nadawała też wsiom i miastom własne nazwy. Nowe nazwy tworzyły władze administracyjne, urzędnicy kolei i poczty. Jedna miejscowość nosiła więc często początkowo dwie lub trzy różne nazwy. Uporządkowanie tego chaosu nazewniczego powierzono powołanej w 1946 r. Komisji Ustalania Nazw Miejscowości. Komisja szczególny nacisk położyła na wydobycie ze źródeł historycznych starych nazw polskich, które uległy germanizacji-, lub na przywrócenie starych spolonizowanych nazw pruskich.

Dziś nazewnictwo północno-wschodniego pogranicza Polski jest świadectwem historii tych ziem. Wilhelm Humboldt, wybitny niemiecki filozof i teoretyk języka, żyjący na przełomie XVIII i XIX w., napisał: „Poprzez nazwy (własne) — najstarsze i najtrwalsze pomniki historii — opowiada dawno wymarły naród swoje dzieje, zachodzi tylko pytanie, czy jego głos pozostaje dla nas jeszcze zrozumiały". Zrozumienie nazw z tych terenów jest szczególnie trudne, wymaga analizy i interpretacji faktów należących do trzech różnych systemów językowych, które nawarstwiły się na językowe elementy przedbałtyckie.

BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)

Biolik M., 1987, Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski, Olsztyn.

Biolik M., 1989, Zufliisse zur Ostsee zwischen unterer Weichsel und Pregel (Nazwy wodne dopływów Bałtyku między dolną Wisłą a Pregołą), Hydronymia Europaea 5, Stuttgart.

Biolik M., 1992, Toponimia byłego powiatu ostródzkiego, Pomorskie Monografie Topo-nomastyczne 10, Gdańsk.

451