page0661

653

Rzym

lia, ku hardziej południowej górze eskwilińskiej, noszącej nazwisko Carinae, (gdzie dzisiaj San-Pietro in vincoli); dzieli ona południowo-wschodnią dolinę Kolizeum od północno-zachodniej forum romanum, z którego po niej i przez nią szła główna ulica Via sacra starożytnego Rzymu. Dolina forum otwarta jest na północ, miedzy górami kapitolińską i kwirynałską ku polu Marsowemu, na południo-zachód między kapitolińską i palatyńską ku relabrum. Miedzy wierzchołkami kartuskim i północnym góry eskwilińskiej (wyniosłość Santa Maria Maggiore), a wierzchołkami wiminalskiego i kwirynalskiego wzgórz ciągnie się wąwóz, zwany Subura i składał w wiekach starożytnych jednę z najbardziej ożywionych dolin R^ymu. Na prawym brzegu rzeki wznosi się ku północy góra watykańska, która równie jak płaszczyzna .oddzielająca ją od rzeki, nie należy do starożytnego Rzymu, ku południowi od niej rozciąga się, przy fontana Paolina, wyniosła góra (270 stóp) Janiculus, ns której stoku wewnątrz zakrętu rzeczki w^rznosiły się gmachy juz za czasów rzeczypospolitej rzymskiej, a bardziej jeszcze za imperatorów; budowle te tworzyły przedmieście, albo nawet część miasta, gdzie dzisiaj właściwe Trastecere. Na północ miasta, z drugiej strony rzeczki Teverone (Anio), leży góra Święta (Mons Sacer), a z tyłu Watykanu góra Monte Mario. Okolice Rzymu, a nawet cały obwód miasta, już starożytni uważali za niezdrowe; i nietylko doliny, ale nawet wyniosłości, mianowicie watykańska i szczyt góry eskwilińskiej gdzie się znajdował gaj i świą-tynia bogini Mephitis; było także mnóstw^ro ołtarzów' bogini Febry, jeden na górze palatyńskiej; w rzeczy samej, febry i dziś jeszcze panują w Rzymie, zwłaszcza w późnych miesiącach lata. Punkt, od którego powoli rozszerzał się starożytny Rzym, stanowi góra Palatyńska; na niej, według podań rzymskich, założył Romulus (ob.) najdawniejsze miasto latyńskie, w dzień święta Palilia, d. 21 Kwietnia 753 r. przed nar. Chr., podług chronologii Warrona, a 752 r. podług Katona. Około miasta, które podług kształtu góry nazwane było także Roma ąuadrata, po stokach góry rozszerzył się pierwszy jmmoerium (kres miejski). Ale bardzo prawdopodobnie, jeszcze przed Rzymem Romulusa, na tej górze znajdowało się miasteczko pelazgickie, łączące się z sześciu mniejszemi miasteczkami na sąsiednich leśnych wyniosłościach, które pow^roli weszły w skład rozszerzającego się Rzymu i zachowały o sobie pamiątkę w uroczystości Septi-montium. Na wierzchołku góry kwirynalskiej osiedli Sabini; z nimi wszczęła się wojna, późr.iej nastąpił pokój i zjednoczenie, a razem pierwsze rozszerzenie się miasta, do którego wtedy należały już.góra Saturnianska albo Kapitolińską (gdzie, według podania, jeszcze przed Romulusem założone były: warownia, przytułek i świątynia Jowisza Feretryjskiego, podobnie jak obwarowany zamek i dolina na południo-wschód góry Palatyńskiej, jak plac Forum romanum). Górę Celijską, biorącą swe nazwisko od wodza tuskijskiego Celesa Wibenny, zaludnił Tullus Hostilius mieszkańcami zburzonej przez niego Alby; górę awen-tyńską przeznaczył na siedzibę dla Latynów' Ancus Marcius: on także założył warownię na górze Janusa przeciw Etruskom i połączył oba brzegi rzeki mostem na palach fpons Sublicius). Nader ważną była dla osuszenia dolin budowla Cloaca maxi.ma, przez Tarkwinijusza Pryska czyli Starego, który urządził także cyrk miedzy górami awentyńską i palatyńską. Tylko za Augusta potrzebne było jej ulepszenie, lecz i dziś jeszcze zachowają się iej szczątki (przy San-Giorgio in velabro), 12 stóp wysokości troiste sklepienia, które wraz z fundamentem świątyni kapitolińskiej, zbudowanej przez Tarkwinijusza Pysznego (gdzie dzisiaj pałac Caffarelli) i więzieniem (carcer Mamertinus i Tullianum) w północno-wschodniej skale góry kapitolińskiej, tworzą jedyne resztki Rzymu