page0791

783

Sod — Soda

meta], który z przyczyny swojej lotności, zbiera się na przedłużeniu lufy wy-stająceui z pieca. Po skończeniu operacyi, odcina się rurkę będącą przedłużeniem lufy i z niej wydostaje się metal otrzymany, który zbiera się w nafcie dla zabezpieczenia od przystępu powietrza, z którego tlenem chciwie się łączy. Metal ten należy do najpospolitszych w naturze, wchodzi do składu wielu skał w postaci krzemianu, a w związku z chlorem znajduje się w wodzie morskiej, tudzież tworzy pokłady zwane solą kuchenną. Czysty metal daje się przez czas nieokreślony przecnowywac w nafcie, kraje się jak wosk i po przekrojeniu przedstawia mocny blask metaliczny, który na powietrzu wkrótce znika z przyczyny utleniania się; jest koloru podobnego jak ołów. Ciężar jego gatunkowy 0,97223; jest przeto lżejszy od wody i puszczony na jej powierzchnią pływa, kręcąc się po niej, rozkłada wodę łącząc się z tlenem; przyczein oddzielający się wodor nie zapala się, z przyczyny niedostatecznego podwyższenia temperatur y. Powietrze a nawet tlen suchy nie wywiera na sod widocznego działania; topi się w temperaturze 90° i stopiony pod wpływem powietrza, a jeszcze Lardziej tlenu płonie, wywięzując bardzo mocne ciepło i światło i przechodzi w nadtlenek sodu. Z tlenem daje tlenek (NaO) i nadtlenek (Na0₃); otrzymuje się paląc sod w tlenie i ten przechodzi w tlenek zwany sodą (ob.), topiąc jedną część nadtlenku z 2 części sodu metalicznego. Ogrzany w tlenku azotu zapala się i płonąc wydaje iskry, przyczem powstaje nadtlenek i azotan sody. Łączy się z chlorem (ob Sól), jodem, bromem, cyanem, tudzież z rtęcią, antymonem, tellurem, arszenikiem z wywiązywaniem ciepła i światła, lecz ze związków tych tylko chlorek jest wielkiej użyteczności. Jedna część sodu stopiona z 1 — 10 części potasu, daje alijaź ciekły w temperaturze 0, podobny do rtęci. Nadtlenek sodu jest koloru żółtawo-zielonawego, w wodzie rozkłada się na sodę rozpuszczającą się w wodzie i tlen, który się oddziela. W ogólności sod z własności swoich bardzo jest podobny do potasu (ob.).

Soda (NaO), jest prawie równie mocnem jak potaż alkali, które od najdawniejszych czasów zwiano alcali minerale, z przyczyny że aż do prac Klap-roth’a i Vauquelin’a nie znaleziono potażu w rozbiorach minerałów. Soda składa się z 74,18 części sodu i 25,82 tlenn, ściśle jest połączona z wodą; czysta jest koloru białego, bardzo kaustyczna, gatunkowo cięższa od sodu, w powietrzu bardzo wilgotnem rozpływa się, lecz w suchszem powietrzu traci wodę hi-grometryezną, czem różni się od potażu, który raz przyjętej wody nigdy się nie pozbywa. W powietrzu soda przyciąga kwas węglany, zamieniając się na węglan. Sole sody najbardziej upowszechnione w natuize i najwięcej w sztukach używane są węglany, boran sody czyli borax (ob.), azotan sody czyli saletra chilijska (ob. Saletra), siarczan sody czyli sól glauberska (ob. Glauberska sót)\ soda w połączeniu z tłuszczami, a właściwie z kwasami tłuszczowemi, daje mydło twarde ("ob. Mydle), z krzemionką szkła (ob.) bardzo piękne, trwalsze od potażowych i odznaczające się szczególnemi własnościami. Ciało w handlu zwane sodą jest węglanem sody obojętnym i onoto głównie jest materyja-łein, z którego przemysł ciągnie korzyści. Węglan sody znajduje się w popiele roślin morskich i z niego aż do czasów blokady kontynentalnej za Napoleona I jedynie był otrzymywany; popiół pozostający po spaleniu roślin dostarczających sody, nazywają sodą surową, która nosi nazwiska: barilla, salicor, blan-ąuette, kelp i varec stosownie do miejscowości, w których jest otrzymaną. Mikołaj Łe Blanc podał sposób otrzymywania sody z soli kuchennej. W tym celu na sól morską działają kwasem siarczanym, który zamienia ją na siarczan sody; otrzymany siarczan mieszają z węglanem wapna i węglem, rozpościerają