page0869

861

Spalatin — Spalding

następnym przez kanonika Mutiana w Gotha dworowi elektorsko-saskiemu, mianowany był guwernerem księcia następcy Jana Fryderyka, oraz wkrótce potem zarazem książąt brunświcko-liineburgskich Ottona i Ernesta, którzy na dworze saskim pobierali wychowanie. W tejże epoce, jego przekonania teologiczne, oparte na Piśmie Świętem i na mistyce niemieckiej, wzięły kierunek zgodny z nauką reformacyi. Fryderyk Mądry mianował go r. 1514 swoim kapelanem nadwornym, biblijotekarzem i sekretarzem, zaś Jan Stały r. 1525 superintendentem w Altenburgu. Niedługo potem zaślubił Katarzynę Heiden-reich, córkę tamecznego mieszczanina. Fryderykowi Mądremu towarzyszył na wszystkie sejmy; za Jana Stałego brał udział w sejmach w Spirze i Augsburgu, za Jana Fryderyka w zebraniu książąt w Smalkaldzic (1537 r.), zaś od r. 1527. -39 rozwijał skuteczną działalność w wizytach kościelnych ziem saskich. Obok tego zajmował się ważnemi pracami historycznemi i liczną korres-pondencyją. Do celniejszych pisin jego należą: Życiorysy Fryderyka Mądrego i Jana Stałego, dalej Christliche Religiom handel, Historyja papieży i cesarzy z epoki reformacyi, nakoniec Listy. Spalatin umarł 1545 roku Edycyję krytyczną jego dzieł wydali Wendecker i Preller.    F. H. L.

Spalatro albo Spalato, po słowacku Sptit, stolica prefektury w królestwie Dalmacyi (zajmuje środek niegdyś Dalmacyi Wenecjańskiej, na 37, 6 m. kw. liczy 81,900 mieszkańców i dzieli się na sześć sądowych okręgów: Spalato, Trau, Almissa, Brazza, Lesina i Lissa), rezydencya biskupa, izby handlowo-przemysłowej, ma 11,000 miesz. i zbudowana jest w kształcie półksiężyca na półwyspie, od północy oblanym odnogą czyli kanałem Salona, a od południa kanałem Brazza, kończącym się górą Marian na 564 stóp wysoką. Pomimo że w tak zachwycającej okolicy położone, wewnątrz pełne jest krętych i trudnych ulic które dzielą się na stare i nowe miasto oraz cztery przedmieścia. Posiada seminarjum biskupie, z filozoficznym zakładem naukowym i biblioteką; nadto gimnazyum. szkołę główną i żeńską, urządzony w r. 1849 zakład nauki pływania, muzeum starożytności i pomników okolicznych powiększej części z Salony pochodzących, kilka kosztownych zbiorów prywatnych, rozległy szpital, ogromne koszary, twierdzę i zimne źródło siarczane u stóp góry Marian za kąpiel służące. Port nie ma już teraz takiego jak dawniej znaczenia, bo z powodu zamulenia nie iest przystępny dla większych okrętów; mimo to jednak miasto pod względem handlu jest najważniejsze w Dalmacyi jako miejsce składowe towarów z Włoch do Turcyi idących. Odznacza się także obfitością starożytnych pomników budownictwa. Nazwisko jego pochodzi od Palatium, wspaniałego pałacu rezydencyi cesarza rzymskiego Dyoklecyana, gmachu liczącego się do najznakomitszych w starożytności, po za którego silnemi murami mieszkańcy zburzonego w r. 640 przez Awarów miasta Salony, osiedlili się i ochronę znaleźli. Istnieją dotąd szczątki tego ogromnego gmachu, pełne znakomitych dzieł sztuki. Można także oglądać tu jeszcze zwaliska wodociągu Dyoklecyana zbudowanego z ogromnych kwadratów kamiennych, tudzież resztki innych starożytności.

Spalding (Jan Joachim), teolog protestancki w XVIII wieku, urodzony 1714 r. Triebsee, w Pomorzu szwedzkiem, na nauki teologiczne uczęszczał w Rostocku i Greifswaldzie, gdzie zarazem nabył gruntownych wiadomości w innych także naukach. Wydawszy liczne pisma w przedmiotach historyi kościelnej, filozofii i moralności, przez czas jakiś był sekretarzem posła szwedzkiego w Bćrlinie Rudenskjolda, zaś r. 1740 został pastorem w Lassaku, w Pomeranii, zkąd r. 1757 przeniesiony został do Barth. Odtąd wystąpił publicznie