page0906

898

Sandomierskie województwo — Sandomierz

północ z województwem Lubelskiem i Mazowieckiem, od którego oddzielała je Radomska i uchodząca do niej Łukawka i z województwami Rawskiem i Łę-czyckiem, odciętemi od niego Pilicą; na zachód przypierało do województwa Krakowskiego odgraniczonego Pilicą; na południe sąsiadowało z województwem Krakowskiem i Ruskiem, na wschód stykało się z wojedztwem Lubelskiem, Wisłą i Wieprzem oddzielonem. Sandomierskie wraz z Lubelskiem r. 1139 dostawszy się w udziale Henrykowi, synowi Bolesława Krzywoustego, aż do śmierci jego osobne stanowiło księztwo; po r. 1167 wziął je brat Kazimierz Sprawiedliwy, a za niego od roku 1178 połączone z województwem Krakowskiem, przez Władysława Łokietka r. 1319 wcielone zostało do królestwa Polskiego. Województwo to zajmowało kraj żyzny, równy, obfitujący w zboże, osobliwie w pszenicę najlepszą w Polsce, rodzący różne owoce_; mający żelazo, marmur, miedź, kredę i lud gospodarny. Przerzynały je rZeki: Wisła, San, Pilica, Nida, Drzewica, Radomka, Iłża, Kamienna, Opatówka, Wrona, Czarna i inne. Zawierało powiaty: Sandomierski, Wiślicki, Radomski, Opoczyński, Chęciński, Pilzneński i ziemię Steżycką. Sejmiki województwo odbywało w Opatowie, gdzie obierało siedmiu posłów na sejm, dwóch deputatów na trybunał i komissarza do Radomia. Ziemstwa były: 1) w Sandomierzu, gdzie sądziły się powiaty: Sandomierski, Wiślicki i Pilzneński; 2) w Radomiu dla powiatów: Radomskiego. Opoczyńskiego i Chęcińskiego i 3) w Stężycy dla ziemi Stężyckiej. Pospolite ruszenie sandomierskie według konsty-tucyi z roku 1631 co 1 lata w Pokrzywnicy się popisywało, gdyż co rok każdy powiat przed swoim kasztelanem pokazywać się był powinien. Oprócz wojewody i większego kasztelana sandomierskiego, miało senatorów kasztelanów mniejszych: wiślickiego, radomskiego, zawichostskiego, źarnowskiego, mało-gostskiego, połanieckiego i Czechowskiego. Herb województwa: tarcza na dwoje przedzielona, z lewej strony w błękitnem polu dziewięć gwiazd po trzy w rzędzie; z prawnej zaś trzy czerwone pasy w białem polu. Mundur wojewódzki: kontusz błękitny, źupan biały, wyłogi ponsowe, guziki żółte. Po ostatnim podziale kraju przeszło pod panowanie Austryi i włączone do ówczesnego cyrkułu Radomskiego. W roku 1809 przez wojska księztwa Warszawskiego podbite, wcielone do księztwa, utworzony był z niego osobny powiat należący do departamentu Radomskiego. Lecz za wskrzeszeniem królestwa, wrócono nazwiśko pierwotne województwa. Istniało do r. 1837, poczem zamienione na guberniją, która w r. 1814 weszła w skład teraźniejszy gubernii Radomskiej.

Sandomierz, miasto rządowe powiatowe, w gubernii Radomskie], niegdyś stolica ziemi i osobnego księztwa, następnie województwa, nad rzeką Wisłą, od Radomia blisko 14 mil odległe. Gród niezmiernie dawny, i bezwatpienia przedchrześcijańskich sięgający czasów; pierwotnie zwał się Sędomirz albo Sądo-mirz, otrzymał zaś te nazwę ztąd, iż słynął w całej okolicy, z odbywających się w niem sądów. Po śmierci Bolesława Krzywoustego w r. 1139, Sandomierz został stolicą udzielnego księztwa, wyznaczonego Henrykowi, jednemu z synów tego monarchy, a po bezpotomnem zejściu tego w roku 1166, kiedy księztwo jego między braci rozdzielone zostało, Sandomierz jako piękniejsza cześć spadku, dostał się najstarszemu z nich, to jest Bolesławowi Kędzierzawemu. W kolei następnej czasów, spalony w części przez Romana księcia Halickiego w r. 1205, a po dwakroć przez Tatarów w latach 1241 i 1260 całkowicie był zniszczony tak, iż z ówczesnych pamiątek swoich, mury tylko dwóch kościołów i nazwisko dawne przechował. Mianowicie pamiętnym był ostatni napad tatarski w r. 1260. Pohańcy po długich usiłowaniach, widząc trudność w zdobyciu tutejszego zamku, posłali do starosty Piotra Krempy, aby