page0918

»10    Sprenger — Sprężystość

ficzną i wydawał dziennik. W r. I848 wysłany do Luknow sporządził: Katalog biblijoteki tego miasta. Pierwszy tom tego dzieła ukazał się w r. 1854. Od 1850 r. Sprenger jest examinatorem kollegijum Fort-Wiliam, tłumaczem i sekretarzem towarzystwa azyjatyckiego w Bengalu. Jest autorem i tłomaczem Wifclu dzieł angielskich, z których wymienimy znaczniejsze: Wybór pisany arabskich (Delhi, 1845); Grammatyka angielska w Języku ardu (tamże, 1845); Historyja Mahmuda Ghaznah (tamże, 1847); Zycie Mahometa (Alla-habad, 1851); Gulistan Sadiego (Kalkutta, 1851). Niektóre dzieła pisarzy wschodnich z objaśnieniami, Sprenger zamieścił w Biblijutece indyjskiej Roe'r’a.

Sprężyk (Elater L.), rodzaj owadów chrząszczowatych (Coleoptera) z pod-rzędu pięciostawowych (Pentamera), z rodziny piłkorogich (1Serricornia). Sąto owady podłużne, spłaszczone, z twardem okryciem, głową ukrytą po oczy w gorsecie, ten ostatni trapezoidalny z podłuźnemi tylnemi kątami w kolec, opierający się o ramiona; nogi krótkie. Owady te są roślino-żerne, ich gąsienice żyją w drzewach i rozmaitych roślinach, tocząc je ze środka; owady dojrzałe powiększej części na kwiatach lub liściach. Przewróciwszy się na grzbiecik, nie mogąc się odwrocie dla krótkich nóg, używają właściwego sobie sposobu, to jest: wygiąwszy przednią część ciała, nagle ją jak sprężynę wyprostowują przy pomocy kolca u spodu tylnej krawędzi gorsetu i dwóch bocznych wyżej wymienionych; nagłem takiem popchnięciem się podrzucają się w górę i zwykle odwracają. W faunie krajowej znajduje się kilkadziesiąt gatunków.

Sprężyna.. Sprężynami nazwać można wszystkie ciała sprężyste, lecz w sztukach takie tylko tak nazywamy, które postać swoją zmieniać mogą widocznie, np. pręty lub blaszki metaliczne, pręty drzewne w łuki wygięte i t. p. Sprężyny metaliczne znajdują w sztukach rozliczne zastosowania; zegarmistrz znajduje w nich siłę poruszającą dla zegarków i innych drobnych przyrządów; w urządzaniu zamków, budowie powozów i t. d. i w wielu innych przypadkach, w których postać sprężyn zmienia się stosownie do ich przeznaczenia i miejsca, które zajmują. Niekiedy w urządzeniu sprężyn bez w^rzględu na zasady mechaniki wprowadzają się pewne zmiany, tak np. ressory powozowe należałoby urządzać ze sztuk pojedyńczych, nie zaś z kilku blach metalowych z sobą połączonych, gdyby miano na uwadze samo tylko zapobieżenie trzęsieniu, bez względu na bezpieczeństwo podróżujących osób, gdyż doświadczenie uczy, że w ressorze złożonym nigdy nie pękają wszystkie części go składające, a przeto takie urządzenie zapobiega gwałtownemu spadnięciu pudła powozowego i dozwala podróż po uszkodzeniu się ressoru czas jakiś odbywać. Ponieważ w sprężynach, które zwykle są niewielkiej objętości, można nagromadzić znaczną ilość ruchu, przeto używano je dawniej do wyrzucania pocisków i przed wynalezieniem prochu budowano machiny wojenne niepospolitej siły, z których sprężyny działaniem swojem wyrzucały pociski. — W znaczeniu przenośnem wyraz sprężyna oznacza pobudkę skłaniającą do postępowania tym lub innym sposobem.

Sprężystość. Jestto własność, mocą której ciała poddane działaniu sił nie przechodzących pewnych granic, doznają zmiany pewnej w ułożeniu swych cząstek, lecz cząstki te za ustaniem siły działającej wracają albo w zupełności, albo też w pewnej mierze do pierwotnego swego położenia; własność ta jest wspólną wszystkim ciałom, lecz w rozmaitym stopniu. Dawniej mniemano, że są granice, w których siły sprowadzają w ciałach zmiany tylko przechodnie, to jest, że drut np. przedłużony skutkiem działania zawieszonego na nim ciężaru mniejszego, nie przechodzącego pewnej granicy, wraea do pierwotnpj