page0916

908

Sprea — Sprengel

Sprea albo Sprewa, najznaczniejszy przy tok rzeki Havel w Marchii Bran-deburgskiej, wypływa z pod Ebersbach w wyższych Łużycach w Saxonii, na pograniczu Czech. Trzy jej początkowe strumienie łączą się pod Taubenheim, następnie przerzyna górne Łuźyce, pod Budyszynem dzieli się na dwa ramiona, w obwodzie Hoyerswerda wchodzi na territoryjum pruskie, gdzie znów pod Spreewitz oba te ramiona w jedno spływają koryto. W dalszym biegu płynie około Spremberg i Kottbus, przepływa bagnisty labirynt lasów Spreewald pod Liibben i znów poniżej tego miasta na kilka rozdzielona odnóg, spływa pod Schlepzig w jedno łożysko. Od Kosenblatt zaczyna byćspławną dla mniejszych statków, przerzyna jeziora Schwielung i Schwieloch, płynie około Furstenwal-de i Kopenick, pod Berlinem tworzy wyspę stanowiącą jednę z dzielnic tego miasta zwaną Koln an der Spree i poniżej Spandau wpada do Haveli. Długość jej 47 mil, porzecze zajmuje 179 mil kw. Sprea równie jak Hawela ma wiele podobnych do jezior odlewów swego łożyska, z których oprócz wielu pomniejszych, najznaczniejsze są: jezioro Schwieloch i Muggel, powyżej Kópemck Połów ryb obfity; brzegi płaskie, w wielu miejscach piasczyste i lesiste lub bujnemi zieleniejące łąkami. Kanał Miillroser czyli Fryderyka Wilhelma łączy Spreę z Odrą. Żegluga na niej bardzo ożywiona.

Sprengel (Maciej Chrystyjan), niemiecki historyk, urodzony w Rosztoku 1746 r. W 1778 r. otrzymał katedrę hisforyi w Gettyndze a w następnym roku w Halli, gdzie zarazem pełnił obowiązki bibliotekarza uniwersytetu. (Jmarł w 1803 r. Z licznych jego prac naukowych godniejsze wspomnienia są: Ge-schihte von Grossbritanien und Irland (Halla, 1783 r.), stanowiąca 47-my tom dzieła: AUgemeine Welthistorie; Geschichte der Maharatten (Halla, 1786); Geschichłe der ind. Stagts-nerdnderungen (Halla, 1788); Hyder-Ali und Tippo-Saib oder Uebersicht des mysorischen Reichs (Weimar, 1801); Erd-beschreibung von Ostindien (Hamburg, 1809), jako 11-sty tom Biischinga Opisania ziemi; Geschichte der wichtigsten geographisćhen Enfdechungen (Halla, 1799); Grundriss der Staaten/cunde der rornehmsten europ. Reiche (Halla, 1793). Wraz z Forsterem wydał: Beitrdge zur Erweiterung der Landei'-und Vólherkunde (Lipsk, 1781—1790. tomów 14) i Neue Beitrdge (Lipsk, 1790—1794, t. 13). Nakoniec sam wydał: Auswahl geographischer, statisti-schei und historischer Nachrichten (Halla, 1794—1800, t. 14).

Sprengel (Kurt), jeden z najuczeńszych lekarzy i botaników niemieckich, urodził się 1766 r. w Boldeków pod Anklam; nauki początkowo pobierał od ojca, który był pastorem. Po cztero-letniem sprawowaniu obowiązków nauczycielskich, w r. 1789 wszedł do uniwersytetu w Halli, gdzie początkowo teologii i naukom przyrodzonym, następnie medycynie wyłącznie się poświęcił. W 1787 otrzymawszy stopień doktora medycyny, w r. 1789 został nadzwyczajwym, a w r. 1795 zwyczajnym professorem medycyny, obok czego w r. 1797 zajął katedrę botaniki. Odmówił wezwaniom do Marburga, Dorpatu i Berlina, a strawiwszy życie dla dobra uniwersytetu w Halli, umarł tamże 1833 r. Licznemi pismami we wszystkich częściacn medycyny zjednał sobie zaszczytne imię w historyk tej nauki. Oprócz dzieł głównych: Versuch einer pragmatischen Geschichte der Arzneikunde (5 tomów, wydanie 3-cie, 1891—98); Handbuch der Pa-thologie (3 tomy, wyd. 4-te, 1815); Handbuch der Semiotik (Halla, 1801); Institutiones mtdicae (6 tomów, Lipsk, 1809—16); Historia rei herbariae (9 tomy, Amsterdam, 1807—8); Geschichte der Botanik (9 tomy, Altona i Lipsk, 1817—18); Neue Entaechungen im ganzen Umfange der Pflanzenkunde (3 tomy, Lipsk, 1819—99), ogłosił jeszcze mnóstwo pism drobniejszych, tło-