page0917

Sprengeł—Sprfcnger    „

maczeń, komentarzy autorów greckich, rozpraw akademickich i t. d. Zbiór Opuscula academica wraz z życiorysem Sprengla wydał Rosenbaum (Lipsk, 1844 r.).

Sprengeł (Karol), agronom, urodził się 1787 r. w Schillerslage pod Hanno-werem, nauk słuchał w instytucie Thaer’a w Celle i Moglinie i od r. 1808 trudnił się gospodarstwem w Saxonii i Szlązku. W r. 1817 zwiedził Niemcy, Hollandyję, Francyję i Szwajcaryję. W r. 1819 założył fabrykę wyrobów lnianych i wynalazł wiele machin do niej. W latach 1891—94 słuchał nauk przyrodzonych w Gettyndze i w r. 1830 habilitował się na docenta ekonomii i chemii. W r. 1831 powołany został na profecsora gospodarstwa wiejskiego przy Carolinum wBrunświku, a w r. 1839 na sekretarza generalnego towarzystwa ekonomicznego w Pomeranii, gdzie osiadłszy w Regenwalde, założył instytut naukowy gospodarski, fabrykę narzędzi rolniczych i inne podobne zakła-kłady. Główne zasługi Sprengeł położył w nauce o gruntach i nawozach; on pierwszy zastosował chemiję do rolnictwa; prócz tego jemu zawdzięczamy wynalezienie wielu narzędzi i sprzętów rolniczych. Najważniejsze pisma jego są: Chemie fur Landwirthe (Biunświk, 1831—39); Die Lehre vom Boden (Lipsk, 1844); Die Lehre wm Dunger (Lipsk, 1845); Die Lehre wn den Urbarmachungen (Lipsk, 1845); Erfahrungen im Gebiete der allgemei-nen und speciellen Pflanzencultur (Lipsk, 1847—50). W r. 1840 zaczął wydawać najprzód wychodzące wKoslinie, a od r. 1844 w Berlinie, czasopismo: Allgemeine landwirthschaftliche Monatschrift.

Sprenger (Jakób), wraz z Henrykiem Instilorem, inkwizytor, iwydał sławną w swoim czasie księgę: Malleus maleficorum (w Kolonii 1489 1494); była ona niejako podręcznikiem i przewodnikiem w sprawach o czary; zalecane tu są szczególniej dla dojścia prawdy tortury. Na początku zamieszczone są jako aprobaty: bulla Innocentego VIII papieża, dyplomat cesarza Maxymilijana I i pochlebne zdaniewydziału teologicznego w Kolonii. Pierwsza cząść w ośmnastu rozdziałach mówi o czarodziejstwie w ogólności, o działaniach djabła za pomocą czarownic, o różnych sposobach jakiemi szkodzą ludziom, nadewszystko za pośrednictwem akuszerek. Dowodzi że do tych zbrodniczych praktyk skłonne są kobiety. Druga część w szesnastu rozdziałach obejmuje środki unikania czarów lub leczenia się od nich. Trzecia wreszcie zawiera procedurę we 35 rozdziałach. Zaleca nie dopuszczać wszelkiemi sposobami apellacyi do wyższego sądu. Procedura ma na celu nie wykrycie niewinności, ale udowodnienie winy obwinionego. Stanisław Ząmbkowic, sekretarz księcia Ostrogskiego, kasztelana krakowskiegc, celniejsze rzeczy ztąd wybrawszy, ułożył księgę Młot na czarownice, wydrukowaną w Krakowie r. 1614 i przypisał księciu Januszowi z Ostroga Zasław-skiemu, wojewodzie wołyńskiemu. Rozwodzi się nad tern: „jak czarownice z djabłami obcują, jak i na jakich miejscach i z jakiemi białogłowami dzieje się to spółko wanie, jakim sposobem czaro wnice swem omamieniem mężczyzn orzekać zwykły, i jakie są na to lekarstw a”.

Sprenger (Aloizy), oryjentalista niemiecki, ur. w Tyrolu 1818 r., uczył się w kollegijum w Inspruck i na uniwersytecie wiedeńskim, gdzie poświęcał się głównie nauce medycyny i języków wschodnich. W 1836 r. udał się do Londynu i należał do współpracownictwa obszernego dzieła hrabiego Munster pod tytyłem Nauki militarne u Muzułmanów. W 1843 odbył podróż do Kal-kutty, został tamże dyrektorem kollegijum w Delhi, wprowadzał w wykładzie nauk metody europejskte i używał wielkiego wpływu pomiędzy krajowcami. Wiele dzieł angielskich przełożył na język indyjski, zaprowadził prassę litogra-