page0949

941

Sapieha

słany za granicę kończył nauki w Strasburgu, zwiedził Włochy i Francyję, gdzie wydoskonaliwszy się w matematyce, chemii, fizyce, mechanice, prawo-znawstwie, literaturze i t. d., za powrotem do ojczyzny wybrał sobie zawód wojskowy, w którym od razu został generałem artylleryi litewskiej. Z początku pędził życie płoche i burzliwe (Pamiętniki Koźmiana I, str. 62 i nast.), lecz następnie ustaliwszy się, zajaśniał w^r posługach krajowych, miłością kraju i talentem wymowy. Posłując na sejm 1788 roku z województwa Brzesko-Litewskiego, obrany był marszałkiem konfederacyi litewskiej, aby podzielał prace Stanisława Małachowskiego, w całym ciągu tego sejmu słynął i rzeczywiście odznaczał się niepospolitemi zdolnościami. Za przystąpieniem Stanisława Augusta dc konfederacyi Targowickiej, zaniósł w Lipcu 1792 ••oku w mocnych wyrazach manifest zaskarżający nieprawne króla zamiary. Rychło potem złożył urząd generała artylleryi litewskiej i udał się do Orężna. W roku 1794 powrócił do kraju i przyjął stopień kapitana w artylleryi litewskiej. Po ostatecznym podziale kraju udał się do Wiednia i tam umarł 1/97 roku. Oprócz mów jego znajdujących się w zbiorze mów sejmu czteroletniego, oraz wierszy drukowanych w Zabawach przyjemnych i pożytecznych, jsst także w druku nader ciekawa jego korrespondencyja z matką, obejmująca listy z roku 1773— 1776, pisane z zagranicy, która umieszczona najprzód w Atheneum Kraszewskiego wyszła także oddzielnie p. t. Listy w latach 1773 - 1776 do matki pisane, (Wilno, 1851). — Sapieha, (Aleksander), syn Józefa, krajczego litewskiego, urodził się 2 Września 1773 w Strasburgu, gdzie rodzice jego dla wypadków politycznych schronili się Początkowe nauki i wychowanie pobierał we Francyi, lecz za powrotem do kraju oddany w^r opiekę księżnie Jabłonowskiej, wojewodzinie bracławskiej, pani przywiązanej do nauk i kraju, za jej staraniem do właściwej natury powrócił. W Kocku, szanownem pomieszkaniu tej księżnej, dano młodemu Sapieze za przewodnika do nauk uczonego Polaka, pod którego pieczą troskliwą korzystnie pracując na własne oświecenie, szczególniej wiadomości o kraju ojczystym polubił i do nauk przyrodzonych starał się usilnie przykładać. W latach 1802 i 1803 z wielkim kosztem i niemałemi trudami odbył podróże po krajach słowiańskich, mianowicie w Styryi, Gorycyi, Karyntyi, Istryi, Kroacyi, Dalmacyi, Bośnii, Albanii, Czarnogurzu i Archipelagu Dałmackim. Owocem tej podróży jest szacowne dzieło p. t. 1) Podróże po krajach słowiańskich przez X. S. b- r., (Wrocław, 1811, w 8-ce) przedrukowane w' Bibl. poi. (Sanok, 1856). Oddawszy się następnie naukom przyrodniczym Sapieha pilnym był badaczem nowych za granicą uczynionych w chemii wynalazków i starał się takowe w kraju rozpowszechniać. Osiński, Zaborowski i inni uczeni w Warszawie dzielili z nim zatrudnienia i zajmowali się sprawdzaniem rzeczy ogłaszanych przez chemików' owego czasu W roku 1812 był szambelanem cesarza Napoleona I, członkiem rządu tymczasowego na Litwie. Wracając z wojny umarł w Dereczynie pod Zelwą w gubernii Grodzieńskiej, 9 Września 1812 roku. Oprócz powyższego dzieła i licznych rozpraw' umieszczanych w Pamiętniku Warszawskim Dmochowskiego w Rocznikach T. W. P. N. są w druku: 1) Tablice stosunku nowych miar i wag fran-cuzkich linealnych z litewskiem i polskiemi, (Warszawa, 1801, in folio), 6 tablic poprawionych i przedrukowanych w Rocznikach T. W. P. N. tom I, str. 220.    3) Tablice stosunku nowych miar i wag francuzkich z litewskiemi,

(tamże, 1805), toż po francuzku 4) Lettre sur les bords de [ Adriatiąue, (Paryż, 1808, w 8-cej. Zostawił w^r rękopiśmie materyjały do Mineralogii i dzieło 0 obyczajach i literaturze słowiańskiej.    F. M. 8.