scandjvutmp9901

146

rzynców w zemście, i ów wściekły opór który stawiają swym nieprzyjaciołom, wtedy nawet gdy są zwyciężeni i dostaną się w wojenną niewolą. Przeciwnie, człowiek ucywilizowany do wspaniałomyślności, ludzkości łączy zawsze uczciwość: takiemi są pomiędzy nami najzacniejsze postępki, grzeczność bowiem zależy na tćm aby wszystko ofiarować i we wszystkiem ustąpić z całą uprzejmością.

Nie idzie zatem iżby serce ludzkie nie było wszędzie jednakie, wszędzie toż samo: ów dumny barbarzyniec, nie mogąc swych zamiarów dopiąć gwałtem, użyje zdrady i podstępu, już to dla uczynienia zasadzek, już dla złowienia zdobyczy w zastawione sidła; dla tego podejście, dla dzikiego, równie jak dla każdego słabego stworzenia, bywa sposobem skuteczniejszym częstokroć nad wszelkie inne dla pozbycia się rywala, współzawodnika, którego się obawia; niemniej zachowuje on swe plany w głębokićj tajemnicy, i z wielką wykonywa je wytrwałością i cierpliwością; co działa, działa z wyrachowaniem tak skrytem . tak dobrze rzecz udaje jak najdoskonalszy matacz polityczny, wnajwyżćj ucywilizowanych narodach. Dla tego to spiski, zmowy, głęboką pokryte tajemnicą, pewne są, między najbardziej barbarzyńskiemi ludami, nieochybnego skutku: ich spiski knują się z tein większą dwuznacznością i wiarołomną zręcznością, tćm doskonalej umieją ustrzedz się wszelkiego podejrzenia, w im większym zostają ucisku i surowszćj niewoli.

Azali to szczęśliwy stan zmusza niebacznego i barbarzyńskiego człowieka do popełnienia najokropniejszych zbrodni, byle zapewnić mógł swe własne życie? takim jest bowiem częstokroć dziki myśliwiec, bez rolnictwa, bez własności, w pośród najostrzejszych pór roku (1).

Nie dbający o cierpienia innych podobnych sobie, lak jak oni nie troszczą się o niego, każdy w największćm samolubstwie żyje dla siebie samego, od wszystkich się oddziela, tłumi w sercu wszelką czułość, nawet dla swych krewnych, dla swój rodziny, dla każdej chorćj osoby. Amerykanin obdarzony laty i chorobami, widząc że jest ciężarem dla wszystkich otaczających go, sam ze spokojną miną siada w grobie. „Uwolnij mnie od nieużytecznego życia, mówi do

(1) Elli«, Yoynge u la baie dUudion, p. 197.