ED (9)

58 //. Zasady obsenmcji faktów społecznych

uporczywy wysiłek, ponieważ rzecz stawia nam opór, który zresztą nie zawsze daje się przezwyciężyć. Otóż widzieliśmy, że fakty społeczne odznaczają się tą właściwością. Nie tylko nie są one wytworem naszej woli, ale same tę wolę od zewnątrz determinują, są one jak gdyby formami, według których musimy modelować swe działania. Ta konieczność jest często tak przemożna, że nie jesteśmy w stanie jej uniknąć. Ale nawet wtedy, gdy panujemy nad nią, napotkana opozycja uświadamia nam dostatecznie wyraźnie, iż znajdujemy się w obliczu czegoś, co nie zależy od nas. Rozpatrując zjawiska społeczne jak rzeczy, dostosowujemy się więc tylko do ich natury.

Reforma, jaka potrzebna byłaby socjologii, nie różni się niczym od reformy, która w ciągu ostatnich trzydziestu lat przekształciła psychologię. Tak samo jak obecnie Comte i Spencer twierdzą, że fakty społeczne są faktami naturalnymi, nie traktując ich jednak jak rzeczy, rozmaite szkoły empiryczne uznały od dawna naturalny charakter zjawisk psychicznych, nie przestając stosować do nich metody czysto ideologicznej. W rezultacie empiryści, tak samo jak ich przeciwnicy, posługiwah się wyłącznie introspekcją. Jednakże fakty, które obserwuje się tylko na sobie samym, są nazbyt rzadkie, nazbyt zmienne, nazbyt plastyczne, by móc przezwyciężyć odpowiednie wyobrażenia utrwalone w nas przez nawyk i podporządkować je sobie. Jeżeli te wyobrażenia nie są poddane jakiejś innej kontroli, nie istnieje dla nich żadna przeciwwaga, w wyniku czego zajmują miejsce faktów i są jedynym przedmiotem nauki. Tak więc ani Locke, ani Condillac nie rozpatrywali obiektywnie zjawisk psychicznych. Nie badali oni wrażenia, lecz pewną ideę wrażenia. Dlatego też, choć pod pewnymi względami przygotowali powstanie naukowej psychologii, nauka ta narodziła się dużo później, kiedy wreszcie uczeni doszli do wniosku, iż stany świadomości mogą i powinny być rozpatrywane od zewnątrz, a nie ze stanowiska doświadczającego ich podmiotu. Na tym polega rewolucja, jaka dokonała się w tej dziedzinie badań. Wszystkie szczegółowe techniki, wszystkie nowe metody, którymi wzbogacono psychologię, są tylko różnymi środkami służącymi pełniejszej realizacji owej podstawowej idei. Takiego samego postępu należy dokonać w socjologii. Trzeba, by przeszła ona ze stadium subiektywnego, w którym wciąż pozostaje, do fazy obiektywnej.

Przejście to jest tu zresztą łatwiejsze niż w psychologii. Fakty psychologiczne są przecież z natury rzeczy dane jako stany podmiotu, od którego wydają się nieoddzielne. Ponieważ są one ex definitione wewnętrzne, sądzić można, iż nie da się traktować ich od zewnątrz bez zadawania gwałtu ich naturze. Potrzebny jest tutaj nie tylko wysiłek abstrahowania, ale również szereg technik i zabiegów umożliwiających spojrzenie na nie pod tym kątem. W przeciwieństwie do tego, fakty społeczne znacznie bardziej bezpośrednio i naturalnie mają wszelkie właściwości rzeczy. Prawo istnieje w kodeksach, ruchy życia codziennego zapisują się w cyfrach statystyk i historycznych zabytkach, mody - w strojach, gusty - w dziełach sztuki. Fakty te wykazują z samej swojej natury tendencję do konstytuowania się na zewnątrz świadomości jednostek, nad którą panują. Aby patrzeć na nie jako na rzeczy, nie trzeba wcale torturować ich w wymyślny sposób. Z tego punktu widzenia socjologia ma nad psychologią poważną przewagę,