scandjvutmp1001

TI nieznacznie rozwijać się ludzkiemu przemysłowi, który bez swobody i praw cywilnych zatkwitnąć nie może. Wtedy to pomocy naukowe łagodzą nam przykrość ostatecznych klimatów; one to czynią wszystkie ludy dziedzicami owoców genijuszu, wypielęgnowanych przez mieszkańców umiarkowanych okolic. Wtedy wzrasta ród ludzki na kuli ziemskićj i więcćj niż kiedykolwiek, widzimy dziś' jaśniejące światło rozumu po całym świecie.

Zechcemyż widzieć co zdołają u narodów same nauki? Niech kto chce, przypatrzy się Sezostrysowi wyuczonemu przez mędrców dawnego Egiptu na zdobywcę świata, albo, jeżeli ta historyja zdawać się mu będzie bajeczną, niech uważa uczoną Grecyją walczącą pod Maratonem, Salanriuą przeciwko potędze całćj Azyi. Jakże świetny jest ten tryjumf nauk i cnoty nad dzikością! Jakże miasto Minerwy pod przewodnictwem Temistoklesów i Arystydesów góruje nad bogactwami Persepolu; stawi ono mężne czoło milijonowi wojska Xerxesa. Uczeń to był Sokratesa, co późnić] z dziesięcią tylko tysiącami Greków, nie lękał się potęgi wielkiego króla w pośród jego państwa; a uczeń Arystotelesa, na czele trzydziestu tysięcy wojowników, uderza i pożera, jak orzeł, Azyją i Afrykę. Czyliż pospolitym był człowiekiem Epaminondas, wychowaniec szkoły Pi-tagorejskiej, o którym powiedziano, że nikt więcćj jak on nie wiedział, a mniej nie mówił? Azali Cyrus i Mitrydat, uczeni w pośród barbarzyńców, okazali się tronu niegodnymi? Lukullus, Katon starszy, Brutus drugi i Katon utyceński, położywszy księgi, brali do rąk buławy i zwyciężać umieli, a wielki Cezar umiał równie dobrze władać piórem, jak pałaszem. Nie, nigdy nauka nie skaziła duszy Kamoensa ni Miltona. Patrząc ona z góry na ród ludzki, jak na le-gijony mrówek wznoszących swe drobne mieszkania na kopcach piasku, nie znajduje nic wielkiego, nic trwałego pod słońcem. Wiodąc nasz wzrok przez wszystkie wieki i po wszystkich klimatach, odsłaniając nam przeznaczenia, i stawiając nam przed oczy historyją, tę wierną radczyuią królów, nauka uskramia w nas ową zbyteczną miłość własną, która nas nadyma. Przywiedzeni do swćj prawdziwćj miary, według skali obszernego świata, widzimy jak mały jest człowiek i jego życie na ziemi; wtedy to wolni od trwogi śmierci lub nieszczęścia, które nam przeszkadzały do cno-