scandjvutmpdc01

188

żyli z gołą głową pod gorącem niebem, były nierównie twardsze od czaszek Persów, którzy je okrywali tyjarą lub zawojem: spostrzeżenie to potwierdzić się może takiemże spostrzeżeniem na mieszkańcach kraju Diemeu : ci chodzą zawsze z gołą głową, jakiekolwiek nastąpiłyby zmiany w powietrzu; dla tego bez najmniejszćj obrazy łamią o swe głowy bardzo grube kije. Uważał także Feruandez Owiedo nader grube czaszki u Karaibów, a my toż samo powićmy o Murzynach.

Camper dosyć dokładnie oznaczył wydatność na przód twarzy, miarą kąta twarzowego. Wystawmy sobie jednę liuiją prostą poprowadzoną od osady przednich zębów w górnej szczęce, a drugą idącą od tegoż punktu górnej szczęki do tylnego otworu głowy, a będziemy mieli kąt otwarty od 85 do 90 stopni u Europejczyków'; będzie on miał SO do 85 stopni u Kaimuków, Mongołów, Chińczyków, Malajów i Karaibów, a 80 do 75 stopni u Hottentotów, szczególniej zaś u Murzynów, Eboes Kaaguis i niektórych ludzi w Mallikolo. Kąt ten okaże się daleko ostrzejszym u orangutana, u różnych małp i u zwierząt ssących. Wielka otwartość kąta twarzowego bardzo dobrze odpowiada stopniowi piękności i moralnej doskonałości wszystkich zuauych nam ludów'. lin kąt ten jest ostrzejszy, tćm bardziej twarz przedłuża się w pysk, tćm szpetniejszy i do zwierzęcego podobniejszy jćj kształt; kiedy zaś kąt ten rozszerzy się, wtedy twarz nabierze pewnego wyrazu powagi, szlachetuości i wielkości. Znali się na tćj uwadze dawni greccy rzeźbiarze; zdaje się, że korzystali z nićj w swych utworach, a nawet uważamy, że kąt twarzowy więcćj nad naturalny powiększali, dając mu do 100 stopni w twarzy Jowisza. Głowy Greków i Turków, według Vesala , piękniejszy jeszcze przedstawiają owal, niż głowy Niemców i Flamand-czyków. Wszelako uważh Hlumenbach, i słusznie, że prawidło Campera tak jest niestałe, iż zdarza się widzićć Europejczyków mających czaszkę Murzynów i Kałmuków.

Nie u wszystkich ras ludzi jednakowy jest stosunek między głową a tułowem i wzrostem ciała. U Europejczyków' sześć lub siedm razy wzięta wielkość głowy bywa miarą całego wzrostu ciała osoby. U Kałmuków głowa jest piątą i pół częścią wielkości ciała, a tylko piątą u Eskimów i Samojedów. Głowa czyli objętość czaszki Indyjan, zdaje się być o trzecią część mniejsza od głowy Europej-