021

Pr. zbiór, pod red. prof. dr. hab. |. K. Piotrowskiego "Podstaw}' toksykologii", Warszawa 2006, ISBN 83-204-3122-0 © by WNT

Rozdział 1_

Ogólne wiadomości o toksykologii

Jerzy K. Piotrowski

1.1. Substancje toksyczne naturalne i syntetyczne

Toksykologia jest nauką o truciznach i zatruciach. W miarę rozwoju tej dziedziny wiedzy, w definicji toksykologii akcentuje się nowe elementy, takie jak wykrywanie trucizn w materiale biologicznym, oznaczanie ich w środowisku, wreszcie doświadczalną ocenę toksyczności nowych związków chemicznych.

Termin trucizna ma znaczenie ogólne, odnosi się do substancji, preparatów, wyciągów wywołujących zatrucia. Inne spotykane terminy mają znacznie węższe znaczenie: jad oznacza toksyczną wydzielinę zwierząt lub bakterii, toksyna to naturalna silna trucizna zwierzęca lub roślinna, substancja toksyczna to trucizna naturalna lub syntetyczna, zdefiniowana pod względem chemicznym.

Zootoksyny (toksyny zwierzęce) występują u wielu gatunków, począwszy od pierwotniaków. Wśród bezkręgowców są one spotykane m.in. u gąbek, jamochłonów, mięczaków, stawonogów, a wśród kręgowców występują często u gadów, płazów, a także niektórych ryb. Zootoksyny stanowią złożone zwierzęce wydzieliny, w których czynna substancja chemiczna nie zawsze jest zdefiniowana. Przeważają tu substancje białkowe, w tym enzymy (np. fosfolipazy, proteazy, hialuronidazy itp.), ale mogą to być też substancje o prostszej budowie.

Fitotoksyny znajdują się w materiale wielu gatunków roślin. Substancje czynne w nich zawarte są bardzo różnorodne, ale najbardziej typowe to glikozydy cyjanogcnne, alkaloidy, polipeptydy, a także (podobnie jak w zooto-ksynach) białka.

W tabeli 1.1 podano przykłady struktur chemicznych trucizn naturalnych. Amygdalina (gencjobiozyd) występuje w wielu nasionach, głównie w migdałach; jej trujące działnie wynika z hydrolizy do silnie toksycznego

21

1.1. SUBSTANCJE TOKSYCZNE NATURALNE I SYNTETYCZNE