024

Pr. zbiór, pod red. prof. dr. hab. |. K. Piotrowskiego "Podstaw}' toksykologii", Warszawa 2006, ISBN 83-204-3122-0 © by WNT

1.2. Rys historyczny

Już w zamierzchłej przeszłości człowiek stykał się z naturalnymi truciznami i robił z nich użytek w walce z wrogiem (np. trucizna do strzał - kurara) oraz w rozwiązywaniu wielu życiowych i politycznych problemów (morderstwa).

Ten ostatni typ zastosowań był powszechny zwłaszcza w wiekach średnich i w epoce Odrodzenia; w ówczesnych Włoszech sztuka mordowania trucizną osiągnęła szczyty za sprawą arystokracji walczącej o władzę i wpływy (np. rodzina Borgiów) oraz „rzemieślników” zajmujących się sporządzaniem i dystrybucją trucizn, a także doradztwem w wykonywaniu morderstw (rodzina Toffana prowadząca sklep z truciznami). Już w starożytnej Grecji stosowano trucizny do wykonywania wyroków śmierci (np. Sokrates został zgładzony przez podanie mu do wypicia cykuty). Trucizna była też (i nadal jest) sposobem na samobójstwo (np. Kleopatra otruła się jadem węża).

Wśród tej różnorodności zastosowań trucizn, morderstwa dominowały aż do czasów postępów chemii, które umożliwiły identyfikację przyczyny zatrucia. Koniec okresu zbrodniczych zastosowań trucizn przypada na wiek XIX, kiedy opanowano sposób wykrywania arsenu (próba Marsha, 1836), alkaloidów (Stass i Otto, 1850) oraz trucizn metalicznych (Fresenius i Babo, 1884).

Wiedza o truciznach i zatruciach miała charakter empiryczny do czasu przeprowadzenia po raz pierwszy doświadczeń toksykologicznych na zwierzętach. Za twórcę nowoczesnej naukowej toksykologii można uważać Hiszpana M.J.B. Orfila, działającego w pierwszej połowie XIX wieku. Był on profesorem Uniwersytetu Paryskiego oraz osobistym lekarzem Ludwika XVIII i zajmował się, niejako na uboczu badań anatomicznych, toksykologią doświadczalną związków naturalnych. On pierwszy prowadził systematyczne doświadczenia nad siłą działania toksycznego substancji, odtrutkami i leczeniem zatruć; wykonywał też analizy trucizn.

W czasie I wojny światowej zastosowano po raz pierwszy substancje syntetyczne jako gazy bojowe (iperyt). Prace nad tymi truciznami bojowymi były kontynuowane w latach międzywojennych (głównie w Niemczech i Anglii) i doprowadziły do uzyskania wielu związków fosforoorganicznych oraz poznania ich toksycznych właściwości. Związki te nie były stosowane w czasie II wojny światowej, a ich zapasy pozostają jeszcze w arsenałach środków bojowych niektórych państw.

Przy okazji badania toksycznych właściwości fosforoorganicznych środków bojowych odkryto ich właściwości insektobójcze. Stało się to pod koniec II wojny światowej, równocześnie z poznaniem właściwości owadobójczych DDT. Dalsze badania doprowadziły do odkrycia całej gamy środków znanych jako pestycydy (środki do zwalczania szkodników zwierzęcych i roślinnych), które stanowią obecnie jeden z głównych przedmiotów zainteresowania toksykologii.

24

1. OGÓLNE WIADOMOŚCI O TOKSYKOLOGII