095

Świat arabsko-muzuhnański 95

W zachodnim obszarze świata islamu język arabski stopniowo doprowadził do zaniknięcia lokalnych języków mówionych. Natomiast w Iranie i na obszarach wschodnich nadal używano perskiego. Różnice między Arabami a Persami utrzymywały się od czasu, kiedy arabscy zdobywcy wchłonęli imperium sasanidzkie, przyjmując jego urzędników na służbę u kalifów abbasydzkich, a jego wykształcone klasy do procesu tworzenia kultury muzułmańskiej. Poczucie odrębności, zawierające odcień wrogości, znalazło wyraz w szu’ubijji, literackich kontrowersjach toczących się po arabsku na temat zasług obydwu ludów w kształtowaniu islamu. Język pahlawijski był nadal używany przez Persów zarówno w zoroastryjskich pismach religijnych jak i - przez jakiś czas - w administracji rządowej.

W wieku X pojawiło się nowe zjawisko: wysoka literatura w języku perskim nowego typu, nie różniącym się wiele pod względem struktury gramatycznej od pahlawijski ego, ale notowanym w piśmie arabskim, o słownictwie wzbogaconym o wyrazy zapożyczone z arabskiego. Nastąpiło to zapewne najpierw w Iranie wschodnim, na dworach lokalnych władców nie znających języka arabskiego. W jakimś stopniu nowa literatura odzwierciedlała typy twórczości w języku arabskim charakterystyczne dla literatury dworskiej: poezja miłosna i panegiryczna, historia, a także do pewnego stopnia literatura religijna. Istniał jednak inny rodzaj literatury, specyficznie perski. Poemat epicki spisujący tradycyjną historię Iranu i jego władców istniał w czasach przedmuzułmań-skich; teraz odrodził się w nowym języku perskim. Ostateczny swój kształt uzyskał w Szah-name Ferdousiego (ok. 940-1020). Spośród krajów muzułmańskich Iran był w praktyce jedynym, który zachował silne, świadome związki z przedmuzułmańską przeszłością. Nie doprowadziło to jednak do odrzucenia dziedzictwa muzułmańskiego; odtąd Persowie dalej posługiwali się arabskim w piśmiennictwie prawniczym i religijnym, natomiast perskiego używali w literaturze świeckiej. Wpływ tej dwoistej kultury rozciągał się na północ do Transoksanii i na wschód do północnych Indii.

W ten sposób kraje muzumańskie podzieliły się na dwie części, jedną, w której arabski był wyłącznym językiem wysokiej kultury, i drugą, gdzie używano zarówno arabskiego, jak i perskiego dla różnych celów. Z podziałami językowymi splotły się podziały na ośrodki władzy. Pojawienie się Fatymidów na zachodzie, a potem Seldżuków na wschodzie, doprowadziło do powstania ruchomej granicy między Syrią a Irakiem. W wieku XIII obalenie kalifatu Abbasydów oraz zniszczenie potęgi Bagdadu przez Mongołów, a potem ich pokonanie przez Mameluków w Syrii, utrwaliło istniejący podział. Odtąd na wschodzie leżały regiony podporządkowane państwom mającym swoje ośrodki na terenie Iranu, Transoksanii lub północnych Indii. Na zachodzie zaś leżały obszary zarządzane z Kairu lub miast Maghrebu i Hiszpanii. Irak południowy,