108

Pr złócc f**l red pruł dr lubJ K. KiiawokicgtiTodtuwy loknbuk^i*. 'K\«r«.r*i 2006. ISBN k.V->i;h-.ł|>2 0 C by WNT

•    pośrednie (prekancerogcny): ich metabolity są bezpośrednimi kancero-genanu reagującymi z DNA (np chlorek winylu. bcnzo[a]pircn. 2-naftyloamina, dimetylonitrozoami na. aflatoksyna B, >.

Kanccrogcny cpigenetyezne:

•    hormony: zwykle nicgcnotoksycznc. zaburzają przede wszystkim równowagę hormonalną i różnicowanie, często działają jako proinotory (np. estradiol, dictylosulbestrol);

•    substancje immunosuprcsyjne: zwykle nicgcnotoksycznc, stymulują rozwój nowotworów indukowanych przez wirusy, nowotworów przeszczepionych lub ognisk przerzutowych (np. surowica antyhmtocytamal.

•    kokancerogeny: działając jednocześnie z. kancerogenami bezpośrednimi lub pośrednimi nic potęgują ich działania, mogą modyfikować przekształcanie prckancerogcnów w kanccrogcny bezpośrednie (np /r-dodekan, SOj, etanol, estry forbolu);

•    promotory: nicgcnotoksycznc; działając po zakończeniu narażenia na kanccrogcny i prckanccrogcny zwiększają skutki ich działania (np estry forbolu. fenol, kwasy żółciowe, sacharyna).

Wieloletnie badania procesu kancerogenczy (nowotworzenia) przemawiają za uznaniem transfomacji nowotworowej za proces wieloetapowy, w którym wyróżnia się co najmniej etap inicjacji, promocji i progresji (tab 4.11

Tcimin „inicjacja” określa trwałe i nieodwracalne znńany w genomie komórki o charakterze mutacyjnym Zmiany te dotyczą przede wszystkim genów sterujących prawidłowym przebiegiem cyklu komórkowego i powodują. że komórka prawidłowa ulega przekształceniu w potencjalną komórkę nowotworową (preneoplastyczną). Czynnikami inicjującymi sąm.in genotok-sycznc związki działające bezpośrednio lub po aktywacji metabolicznej oraz promieniowanie UV i jonizujące Powstałe w wyniku przemian metabolicznych aktywne formy związków chemicznych są silnie clcktrofilnc. co warunkuje ich dużą reaktywność z DNA: w ten sposób powstają kowalencyjnie

Tabela 4.1. Charakterystyka procesu kanccrogcnrzy

Klapy priKCHi kanccrogcnezy	Efekt	Czynniki wywołujące
I. Inicjacja	uszkodzenie DNA - mulacie	gcnotofccycznc związki chemiczne gcnolcłayeznc ezynmki fizyczne biedna »ynteza DNA
2. Piomocj*	proliferacja	czynniki »7iotm hormony nicgcnoUikiycznc suhsuncjc chemiczne
3. Ptogicija	ilertłbiltzacia genomu	dodatkowe mulacie w pcnteli. głównie w fenach (uprcsorowych
4 Inwjzja

108    4 MCCI IANIZMY DZIAŁANIA TOKSYCZNEGO