24,25 bmp

.Dyplomacja

W kwiecie opanowanym przez Zimną Wojnę tradycyjne koncepcje nu idiislwa zasadniczo.rozpadły się. Na ogół w dziejach występuje'syn-117-1 militarnej, politycznej i ekonomicznej potęgi z tendencją do syme-iili. W okresie Zimnej Wojny poszczególne elementy władzy zostały wyraźnie wyodrębnione. Związek Radziecki, póki istniał, był militarnym •■ii] HTtnocarstwem i ekonomicznym karłem. Państwo mogło też być eko-iii iiiiic/.iiym olbrzymem, zarazem niewiele znacząc militarnie, tak jak to l>ylo w przypadku Japonii.

W swiecie, w którym nie ma już Zimnej Wojny, te różne elementy \i| ii wnc sianą się bardziej spójne i symetryczne. Relatywna potęga mili-i.iiu.i Sianów Zjednoczonych stopniowo zmniejszy się. Brak wyraźnie

•    1, ir;.li mego adwersarza uruchomi wewnętrzne naciski, aby środki doły I wydawane na obronę, przeznaczyć na inne ważne cele — proces ten |n :.ly rozpoczął. Kiedy zabraknie wspólnego wroga i państwa zaczną I ■■ r.n ae zagrożenia z własnej narodowej perspektywy, społeczeńs-i\\ ,i, luure dotąd chroniły się pod opiekuńcze skrzydła Ameryki, poczują

•    i',- ,’iniiszonc wziąć większą odpowiedzialność za własne bezpieczeńs-i w11 W len sposób nowy międzynarodowy system sam będzie ciążył ku i< ■win >wadze, także na polu militarnym, choć zapewne minie kilkadzie-

i li lal, zanim ten stan osiągnie. Tendencje te będą nawet bardziej wido-

■    ii' w dziedzinie gospodarki, gdzie amerykańska dominacja zaczyna

■    ii, |u,\ zacierać i gdzie z coraz mniejszym ryzykiem można ze Stanami

■    |> dni u zi mymi rywalizować.

Mięi Izy na rodowy system XXI w. zaznaczy się pozorną sprzecznością: )■ di u j aliony rozczłonkowanie, z drugiej - rosnąca globalizacja. Na po-ImmiIi- :.losunków międzypaństwowych nowy porządek bardziej będzie I m n u iinlnal europejski system państwowy z XVIII i XIX w. niż sztywne ul I,idy z epoki Zimnej Wojny. Należeć doń będzie przynajmniej sześć iji iwuyeli mocarstw - Stany Zjednoczone, Europa, Chiny, Japonia, Rosja i | n,nvi li i| x ulobnie Indie — oraz wiele państw średniej i małej wielkości, (i ' Im >• ze: i nie międzynarodowe stosunki stały się po raz pierwszy rzeczy-wIm ie gli ibnlne w charakterze. Komunikować można się błyskawicznie, ,i y i'.| u u larkę światową cechują równoległe działania na wszystkich kon-n, ni mi.u-h. 1’ojawilo się wiele spraw, takich jak rozprzestrzenienie broni nul li .miej, ochrona środowiska, eksplozja ludności i ekonomiczne ■> ,|i. il/.ileźności, do których podejście musi być ogólnoświatowe.

i .i u lżenie różnych wartości i doświadczeń dziejowych państw o po-i' i w 11 y w. 11 u y i n znaczeniu, dla Ameryki będzie czymś całkowicie nowym, i |n Im it zesnie poważnym odejściem od izolacji poprzedniego wieku

■    v l.iklyez.nej hegemonii okresu Zimnej Wojny. Książka ta ma za zada-11h i i.ii.wielllć sposoby, jakimi będzie to przeprowadzone. Również i inni liczący się w tej grze gracze muszą dziś stawić czoła trudnościom związanym z przystosowaniem się do nowego światowego porządku.

Jako jedyna część współczesnego świata, w której funkcjonował układ wieiopaństwowy, Europa stworzyła idee państwa narodowego, suwerenności i równowagi sił. Idee te dominowały w sprawach międzynarodowych przez prawie trzy wieki. Dziś jednak żadne z państw europejskich uprawiających ongi politykę raison cl'etat nie jest wystarczająco potężne, aby przewodzić w wyłaniającym się międzynarodowym porządku. Relatywną słabość usiłują zrównoważyć stworzeniem Europy zjednoczonej, angażując znaczną energię w to dzieło. Nawet gdyby miało się to im udać, nie istnieją żadne automatyczne reguły, według których zjednoczona Europa mogłaby działać w skali globalnej, ponieważ nigdy wcześniej taki polityczny twór nie istniał.

Rosja była zawsze szczególnym przypadkiem. Pojawiła się późno na europejskiej scenie - znacznie później niż skonsolidowana Francja i Wielka Brytania - i żadna z tradycyjnych zasad europejskiej dyplomacji nie wydawała się do niej pasować. Granicząc z trzema różnymi sferami kulturowymi - Europy, Azji i świata muzułmańskiego - i mając ludność odpowiednio zróżnicowaną, Rosja nigdy nie stanowiła państwa narodowego w europejskim znaczeniu. Zmieniając kształt granic w miarę jak jej władcy anektowali przylegające terytoria, Rosja tworzyła imperium nieporównywalne w skali z pozostałymi państwami Europy. Z każdym nowym podbojem, z każdą nowo wcieloną, niespokojną, nierosyjską grupą etniczną zmieniał się też charakter państwa. Był to jeden z powodów, dla których Rosja uważała za konieczne utrzymywać wielkie armie, których liczebność nie była uzasadniona jakimkolwiek rzeczywistym zagrożeniem płynącym z zewnątrz.

Rozdarte między obsesyjnym brakiem poczucia bezpieczeństwa a gorliwością prozelity, między wymogami Europy i pokusami Azji, Imperium Rosyjskie odgrywało istotną rolę w europejskiej równowadze sił, choć nigdy nie było emoq'onalnie jego częścią. Wymogi podbojów i bezpieczeństwa zlały się w jedno w umysłach przywódców rosyjskich. Od Kongresu Wiedeńskiego Imperium Rosyjskie wysyłało swoje wojska na obce terytoria częściej niż jakiekolwiek mocarstwo. Badacze często wyrażają zdanie, że u podłoża rosyjskiego ekspansjonizmu legło poczucie braku bezpieczeństwa. Rosyjscy autorzy jednak znacznie częściej uzasadniali rosyjskie parcie na zewnątrz mesjanistycznym powołaniem. Rosja w swoim marszu rzadko uznawała jakiekolwiek ograniczenia, powstrzymana w swych zamiarach zamykała się w sobie, chowając ponurą urazę. Można powiedzieć, że przez większość dziejów Rosji istotą jej działań było poszukiwanie sposobności działania.

25