klsti194

5. MOtZYiNaKl: KULTCBA tVDO'

WdU

w Niemczech, ma się według Wł. Szafera zrzadka spotykać w uprawie i u nas; natomiast na Małorusi widzimy go, podobnie jak i owsik, tylko jako chwast między owsami siewnemi. — Owsik (A. strigosa Schreb.), bardzo rozpowszechniony w całej zachodniej Europie od Iberji aż do zachodnich Niemiec, Jutlandji, Anglji i wysp Orknej-skich, spotyka się u nas częściej od A. brevis; uprawiają go w Karpatach. — Zasługuje na uwagę, że w wielu słowiańskich i poza-sło-wiańskich krajach Europy ziarna owsa, względnie mąka owsiana, bywają używane na pokarm dla ludzi. To samo widzimy i w Azji, gdzie, jak wspomnieliśmy, owsy również bywają hodowane. Tak np. w górzystych okolicach północnego Szan-si oraz w Mongolji owies stanowi główne pożywienie tamtejszej ludności; również Tybetańczycy karmią się między innemi ziarnem hodowanego przez się owsa (głównie owsa głuchego, A. fatua L.), które bądź prażą i mielą na mąkę (porówn. owsiane tłókno Słowian § 281), bądź też gotują w całości.

Od jak dawna zostały wzięte w uprawę różne owsy, nie wiemy. Niewątpliwie jakieś owsy znano i hodowano w Grecji i Rzymie już w starożytności, ale czy to była hodowla świeżej daty, czy też może kontynuowała prastare nawyknienia, tego dotychczas w sposób pewny nie rozstrzygnięto. Kopalne ziarna owsa mamy poświadczone dla Europy środkowo-zachodniej i Danji dopiero w okresie bronzu. Słowianom owies znany był w każdym razie od lat paru tysięcy: nie-tylko mają oni dla niego wspólną starą nazwę, ale nazwa ta powtarza się z małą odmianą i u Bałtów. Niektórzy sądzą nawet, źe i łacińskie avena spokrewnione jest z naszem owies, lit. aviźa; byłyby to w takim razie wyrazy prastare, sięgające może indoeuropej-skiej wspólnoty. Ale wspomniana etymologja nie jest pewna.

218. Żvto (Secale cereale L.) znane jest pod nazwą rży (reż; stąd rżysko) wszystkim Słowianom, lecz prawdziwie pierwszorzędne znaczenie ma tylko w krajach północnych (na Wielko- i Białorusi, północnych kresach Małorusi i w Polsce), zaś na południu — tylko w okolicach górzystych lub piaszczystych, gdzie uprawa pszenicy nie jest możliwa. Poza Słowiańszczyzną żyto obficie uprawiane jest zwłaszcza w Europie północnej i środkowo-północnej. Nie jest jednak obce i na Kaukazie oraz w głębi Azji; w Chinach znajdujemy je wyłącznie na północnem pograniczu państwa, przyczem smak ziarn tego zboża zupełnie nie odpowiada miejscowej ludności, która uważa je za pokarm dla bydła i żywi się niem tylko w ostateczności.

Pochodzenie żyta było przez dłuższy czas zupełną zagadką. Rośliny dzikie, z jakich mogło się to zboże wywodzić, znano z takich terytorjów, dla których trudno było przypuścić punkty wyjścia jego hodowli, gdyż tam oddawna i do dzisiaj panuje pszenica. Dopiero w ostatnich czasach powstała hipoteza, mająca za sobą dość znaczne prawdopodobieństwo. Według niej żyto byłoby zawleczone do śród-