klsti639

ROZDZIAŁ

lANSPORT I KOMUNIKACJE

669

brzyiny należą do rzadkości, do jeszcze większych rzadkości należą, rzecz prosta, olbrzymie czółna.

Warto zaznaczyć, że wbrew naszym pospolitym pojęciom o niezwykłej wywrotności prymitywnych czółen starzy rybacy niemieccy (czy też może kaszubscy: ob. A. Seligo, Die Fanggerate der deu-tschen Binnenfischerei, 1914, str. 132) zachwalają swe korytowate jed-nodrewki właśnie za ich niewywrotnośó. Według A. Seligi owa nie-wywrotność była spowodowana przez znaczną grubość dna (15—20 cm), co sprawiało, że punkt ciężkości czółna, nawet obciążonego, znajdował się stale bardzo nisko. Poza tern drugą właściwością niektórych korytowatych czółen, co najmniej kaszubskich, używanych na jeziorze Wdzydzkiem (ob. fig. 535), było charakterystyczne zagięcie głównej krawędzi ścianek w stronę wnętrza, co znów zapobiegało zbyt łatwemu zalewaniu czółna przez fale.

Jako materjał do wyrobu czółen służyły różne gatunki drzew.

Na Wielkorusi, a poczęści i na Biało-oraz Małorusi, dużem wzięciem cieszy się' zwłaszcza osina, jako drzewo lekkie i dające się giąć stosunkowo łatwo. Tam bowiem, na Rusi spotykamy obok ciężkich korytowatych czółen także dość lekkie łódkowate, których wnętrze zostaje sztucznie poszerzone, to jest rozparte. Czółna takie są o wiele zgrabniejsze od korytowatych. Muszą być jednak sporządzane z podatnego drzewa i właśnie dlatego by- 536. Rybak z wiosłem i czółnem. Ka-wają najczęściej osinowc. (Ten sam ^szuby. ^Polslia- <^WS ^k"P^ne> zwyczaj poszerzania wnętrza osino wego czółna widzimy naprzykład u zachodnio-syberyjskich Ostjaków).

Obok osin używano na Białorusi do wyrobu czółen według Ni-kiforovskiego brzóz, olch i lip; według moich własnych notatek — tu i owdzie także sosen. Na Polesiu notowałem jako materjał na czółna prócz osin także dęby, sosny, sokory i białodrzewie; na północno-zachodniej Małorusi — osiny, lipy, topole i dęby, a w Karpatach ruskich — jodły; na północy i wschodzie rdzennej Polski — sosny i topole. Dla Serbochorwacji podają różni autorzy buki, topole i dęby. Zaznaczę tu jeszcze dodatkowo, że Łotysze wyrabiają, czy wyrabiali, swe korytowate czółna z osin i świerków, lżejsze zaś łódkowate przeważnie z osin, a niekiedy i z lip.