klsti621

ROZDZIAŁ

IAN8PORT I KOMUNIKA

651

cego z pewnej wsi w Olkuskiem (Smardzewice). Przerywany zasiąg kabłąkowego jarzma przemawia za jego dawnością. Na to samo wskazuje pewien szczegół z nomenklatury. Mianowicie na północnej Białorusi w niektórych okolicach z pośród tych, gdzie jarzmo kabłąkowe występuje obok kulowego, pierwsze nosi pradawną indoeuropejską nazwę (brs. iha, jłha), drugie nazywa się jarzmem (brs. jarmó)¹. Poza Słowiańszczyzną zasiąg kabłąkowego jarzma jest przeważnie nadśródziemnomorski. Nie licząc pewnej okolicy połu lniowego Kaukazu, widzimy je w wielu krajach azjatyckiego i afrykańskiego nad-śródziemnomorskiego pomorzą, dalej na wyspach Krecie, Eubei i t. d., w Grecji, Albanji, w Tyrolu, we Włoszech i na Sycylji, wreszcie na określonych obszarach Iberji. Z głębszej Azji i to jarzmo, podobnie jak przyrożne, nie jest mi dotychczas znane (wyjąwszy jedną, niepewną ilustrację, dotyczącą Indji).

Całkiem odmiennie pod tym względem przedstawia się trzecie jarzmo, używane przez Słowian, mianowicie żeberkowe (fig. 524, 2). Jest ono w Azji nadzwyczajnie rozpowszechnione. Spotykamy je tam w Indonezji, Indochinach, Indjach zachodnich, w Turkiestanie, Persji, Syrji, południowo-wschodniej Anatolji, Armenji i szczególnie pospolicie na Kaukazie. W Azji południowo-wschodniej widzieć można bardzo prymitywne dwużeberkowe formy tego jarzma. Na terytorjach słowiańskich występuje wyłącznie w formie czterożeberkowej (jak na fig. 524, 2) i przytem, o ile mi dotychczas wiadomo, tylko w kilku okolicach Białorusi (obacz punkty oznaczone na mapce 20 i dodaj wieś Osmołówkę w powiecie ihumeńskim poza Polską) oraz w Macedonji, południowej Bułgarji i europejskiej Turcji (ob. mapkę 19). W poza-słowiańskiej Europie spotyka się w niektórych krajach na północy, południo-zachodzie i południo-wschodzie w formach bądź czystych, bądź mniej lub więcej odmiennych, jakgdyby mieszanych z typem przyrożnym^s.

051. W ścisłym genetycznym związku z poprzedniem pozostaje jarzmo podgardlicowe albo ramowate (fig. 525). Charakteryzuje je obecność po dgardlicy, to jest wtórnego, dodanego drążka, równoległego do drążka głównego. Obie te części są połączone ze

1

Jednak do pewnych okolic, położonych S od Wilna, kabłąkowe jarzmo nadeszło dopiero przed paru, czy kilku dziesiątkami lat. Mamy tu zapewne do czynienia z podobnym przejawem powrotnej fali kulturalnej, jak opisany w § 628; jarzmo bowiem kabłąkowe jest łatwiejsze do sporządzenia, niż kulowe.

* Na jednem z prowadzonych przeze mnie ćwiczeń seminaryjnych p. J. Ma-nugiewicz wypowiedział myśl, że owe formy, pozornie mieszane, mogą być przej-ściowemi, wiodącemi od typu żeberkowego do czystego przyrożnego; innemi słowy, że czyste jarzmo przyrożne rozwinęło się z żeberkowego, przebywając uprzednio stadjum „żeberkowo-przyrożne". Ze względu na geograficzne rozmieszczenie typów jarzeni, o które tu chodzi, przypuszczenie p. Manugiewicza zasługuje na uwagę.