71523 Terapia rodzin Namysłowska45

Rozdział 9. Interakcyjno-komuni kacyjna terapia rodzin

Więcej tego samego — albo kiedy rozwiązanie staje się problemem.

P. Watzlawick, Ch. Weakland, R. Fish, 1974, s. 31

Interakcyjno-komunikacyjną terapię rodzin z pewnością identyfikować można z teorią i praktyką Mental Research Institute (w skrócie MRI) w Pało Al to w Kalif orni. Kamieniem węgielnym dla powstania tego instytutu stało się spotkanie D. Jacksona z G. Batesonem w 1954 r., podczas wykładu tego pierwszego o rodzinnej homeostazie. Pięć lat później powstał MRI. Dzięki pracom wielu wybitnych badaczy skupionych wokół tego instytutu stworzone zostały podstawy teoretyczne dla wszystkich podejść w terapii rodzin opartych o ogólną teorię systemów. Równocześnie pracownicy MRI nie poprzestali na teorii. Ich poglądy teoretyczne znalazły odbicie w nowej strategii terapii rodziny, w zupełnie innych niż dotychczasowe interwencjach terapeutycznych i innym rozumieniu problemu zmiany w rodzinie. Podstaw teoretycznych pierwszych prac powstających w Instytucie szukać należy w interpersonalnej teorii Sullivana (1953), ogólnej teorii systemów von Berta-lanffy’ego (1968), cybernetycznych pracach Wienera (1961), a przede wszystkim w pracach antropologa Batesona i współpracowników (1956, 1958, 1972). Erickson i Rossi (1976) mieli istotny wpływ na nową strategię praktyki klinicznej w MRI. Niewątpliwie dla teorii i praktyki terapii rodzin rozwiniętej w MRI szczególne znaczenie miała praca z rodzinami pacjentów chorych na schizofrenię. Do jednej z najważniejszych, nowych teorii dotyczących schizofrenii zaliczyć należy teorie podwójnego związania (double bind). Omówimy ją szerzej po przedstawieniu podstawowych informacji na temat komunikacji. Podstawowe pojęcia teorii komunikacji zawarte zostały w książce Watzlawicka, Beavin i Jacksona (1967) Pragmatics of human communication, która wywarła duży wpływ na myślenie o człowieku po obu stronach oceanu. Autorzy uznają cytowane na początku rozdziału stwierdzenie, że każde zachowanie jest komunikacją, za podstawowe. Niekomunikowanie się jest także specyficzną formą komunikacji.

Komunikacja to proces przekazywania informacji. Przekazywanie informacji może odbywać się na drodze werbalnej i pozawerbalnej, poprzez gesty, mimikę itp. Zwykle w tym procesie biorą udział co najmniej dwie osoby. Stąd komunikat ma swoją treść (zawartość) oraz aspekt relacyjny, odnoszący się do relacji osób biorących udział w akcie komunikowania się. Aspekt relacyjny staje się „metakomuni-katem” poprzez to, że porządkuje, klasyfikuje treść komunikatu. Tak więc każdy komunikat nie tylko przekazuje informacje, ale także definiuje relacje pomiędzy komunikującymi się osobami. Chcąc zrozumieć proces komunikacji, należy uwzględnić trzy dodatkowe pojęcia stanowiące część semiotyki, czyli ogólnej wiedzy o znakach, w tym między innymi o języku.

Syntaksa, która oznacza relacje pomiędzy znakami, wyznacza wszystkie formalne zasady języka lub systemu znaków, determinując w ten sposób jego strukturę. Semantyka zaś zajmuje się relacją pomiędzy znakami a ich znaczeniem, ich spójnością i harmonijnością. Pragmatyka to opis ostatecznego efektu aktu wymiany informacji dla obu jego uczestników — tego, który wysyła komunikat, oraz tego, który go odbiera.

Watzlawick i inni (1974) w książce Change wyróżniają dwa typy komunikowania się. Pierwszy, tzw. analogowy, jest to język zmiany. Dotyczy symboli, fantazji i należy go łączyć z funkcjonowaniem prawej półkuli mózgu. Inaczej można powiedzieć, że jest to język o przewadze semantyki. Drugi, tzw. cyfrowy, w którym przeważa syntaksa, jest językiem logiki i racji i kojarzy się z funkcjonowaniem lewej półkuli. Według Watzlawicka jest to język typowy dla tradycyjnej psychoterapii. W procesie komunikowania się mamy do czynienia albo z symetrycz-nością, albo z komplementarnością. Oba te pojęcia oznaczają pozycje partnerów dialogu wobec siebie. Symetryczność oznacza porozumiewanie się mniej więcej z równych pozycji, które najczęściej zdarza się w sytuacji otwartej wymiany poglądów. Ten typ wymiany informacji może stać się w specyficznych warunkach porozumiewaniem się niezwykle rywalizacyjnym — mamy wtedy do czynienia z symetryczną eskalacją. Często charakteryzuje on kłótnie dwojga partnerów opisywane zarówno przez terapeutów rodzinnych, jak i przez literaturę piękną. W tego typu komunikacji treść komunikatów często jest prawie bez znaczenia.

Komunikacja komplementarna to wymiana informacji przez partnerów zajmujących nierówne pozycje we wzajemnej relacji — jeden