41143 Terapia rodzin Namysłowska72

Rozdział 14. Terapia rodzin H. Stierlina

Staramy się pokazać,

że dwa wzorce separacji rzucają światło na sekwencje i konfiguracje, które u adolescentów doprowadzają do różnych form psychopatologii, zwłaszcza pewnych form schizofrenii i socjopatii. Cyt. za F. Simon. H. Stierlin, L. Wynne 1985, s. 32

Rozdział ten prezentuje właściwie jeden kierunek terapii rodzin, a mianowicie koncepcje H. Stierlina (1972, 1975, 1977, 1987, 1989, 1990). Stało się tak z dwu powodów. Po pierwsze, trudno jest zakwalifikować podstawy teoretyczne terapii rodzin według Stierlina do jednej z wymienionych powyżej szkół terapeutycznych. Próbują one bowiem integrować elementy terapii psychodynamicznej, transgeneracyj-nej oraz systemowej. Z drugiej strony poglądy zespołu z Heildelbergu są na tyle ważne w terapii rodzin, zwłaszcza europejskiej, że należy się im osobne miejsce w podręczniku terapii rodzin. Pierwsze lata działalności naukowej Stierlina to okres pobytu w Heildelbergu poświęcony analizie związków pomiędzy dialektyką Hegla i psychoanalizą oraz pracy terapeutycznej zorientowanej psychoanalitycznie. Kolejne lata Stierlin spędził w Stanach Zjednoczonych AP, w Narodowym Instytucie Zdrowia Psychicznego. Z tamtego okresu pochodzą prace dotyczące młodych uciekinierów z domu, które stworzyły podstawy teorii Stierlina dotyczącej funkcjonowania rodzin z dzieckiem w okresie dorastania. To funkcjonowanie determinują dwa rodzaje sił w rodzinie: siły odśrodkowe (centrifugal) i dośrodkowe (centripetal). Te dwa rodzaje sił opisują dwa wzorce separacji od rodziny w okresie dorastania. Stierlin pisze o nich, że te wzorce odzwierciedlają siły w rodzinie, które są skierowane na zewnątrz lub do wewnątrz. W ten sposób stają się one skrajnymi wariantami procesu separacji w okresie dorastania. Według Stierlina (1985) są one odpowiedzialne za różne rodzaje patologii adolescentów. Siły dośrodkowe powodują, że rodzina staje się dla adolescenta szczególnie atrakcyjna, kosztem kontaktów na zewnątrz rodziny i znacznego opóźnienia procesów separacyjnych. Przeciwne siły odśrodkowe powodują, że młody człowiek minimalizuje wartość rodziny na korzyść innych grup, najczęściej młodzieżowych, dążąc za wszelką cenę do usamodzielnienia się. W obu przypadkach procesy separacji nie przebiegają normalnie i niosą potencjalne ryzyko uszkodzenia rozwoju adolescenta. W nieco późniejszym okresie Stierlin zaczął częściej używać określeń takich jak wiązanie i odrzucenie dla określenia dwu rodzajów tendencji w rodzinach dorastającej młodzieży. Wiązanie (binding) opisuje swoisty sposób transakcji między rodzicami i dorastającym dzieckiem. U jego podłoża leży milczące założenie, że wszystkie potrzeby emocjonalne są najlepiej zaspokajane w rodzinie. Odejście z domu jest równoznaczne z samotnością, opuszczeniem, utratą poczucia bezpieczeństwa. Dla zrozumienia tego pojęcia, podobnie zresztą jak pojęcia odrzucenia, należy przyjąć, że obie strony uczestniczą w tych procesach — zarówno rodzice jak i dzieci. Te ostatnie, poprzez stopniową introjekcję poglądów rodziców. Wiązanie w terminach psychoanalitycznych odbywa się na trzech poziomach: na poziomie afektywnym, tj. wiązanie poprzez id, na poziomie poznawczym, tj. wiązanie poprzez ego i na poziomie lojalnościowym, tj. wiązanie poprzez superego. Wiązanie poprzez id oznacza satysfakcje wzajemnych potrzeb zależnościowych głównie o charakterze regresyj-nym. Z kolei wiązanie poprzez ego oznacza, że członkowie rodziny są przekonani, że dzielą wspólny system jednakowych myśli, percepcji i uczuć. Doprowadza to do znacznych trudności w wykształceniu się u dorastającego młodego człowieka własnego obrazu świata, zaburzeń postrzegania, dyskwalifikacji i mistyfikacji. Ten mechanizm szczególnie upośledza proces indywiduacji i zyskiwania niezależności, a jednocześnie powoduje nadmiernie silną orientację w kierunku innych członków rodziny. I wreszcie wiązanie poprzez superego dotyczy przede wszystkim ukrytej lub jawnej zdrady rodzinnej lojalności i odbywa się poprzez ogromne poczucia winy, które mogą być odpowiedzialne za wiele zachowań autodestrukcyjnych w okresie dorastania. Siły odśrodkowe w rodzinie wyrażają się tendencją do odrzucania dziecka. Polega ono na zbyt wczesnym przyznawaniu dziecku autonomii, zaniedbywaniu go psychicznym i fizycznym, okresach porzucania. Odrzucanie dziecka doprowadza do wykształcenia u niego słabych więzów lojalnościowych, powodujących brak poczucia sensu i kierunku w życiu. Odbywa się także na trzech poziomach. Na poziomie id dotyczy niezaspokojenia potrzeb emocjonalnych dziecka i gratyfikacji jego potrzeb zależnościowych. Na

i