mas010 bmp

dziński uznaje Miecława za prekursora rozdrobnienia feudalnego, .zgodnie z omówionym 'przed chwilą materiałem dowodowym z poprzedniej pracy, przemawiającym obiektywnie za tą hipotezą^3S. Toteż potępienie Miecława w kronice dokonało się z pozycji „centralistycznej ideologii dy-■ nastii”, która nie mogła pogodzić się z istnieniem na Mazowszu niezależnego państwa, oddziaływającego swym przykładem na możnowładztwo innych dzielnic^{1 2 3}.

Henryk Łowmiański ściślej jeszcze precyzuje ówczesne dążenia opozycji. Sprawa Miecława jest dla niego fragmentem buntowniczej akcji dostojników lokalnych, którzy w miarę ugruntowania stosunków feudalnych przeszli od popierania monarchii do walki z nią o zdobycie suwerennej władzy na rządzonych przez siebie obszarach. Cel ten został urzeczywistniony po wygnaniu Kazimierza; komesi rządzili wówczas w grodach i dzielnicach „już na własną rękę, nie w imieniu panującego”. Utrwaleniu władzy Miecława na Mazowszu (w obliczu powstania ludowego, a potem dążeń rekuperacyjnych Kazimierza) sprzyjała „pewna odrębność stosunków miejscowych”, którą Łowmiański traktuje jako słabszy stopień rozwoju feudalizmu, zapewniający stronnikom eks-cześnika poparcie mas^3f. Ostatni ten wniosek stanowi pewną koncesję wobec hipotezy separatystyczno-ple-miennej. Ujęcie_ Łowmiańskiego przeszło bez większych zmian do najnowszych opracowań syntetycznych i obecnie stanowi najbardziej rozpowszechnioną w nauce wersję naszego problemu^3S.

JZ czwartą Jhipotęsą, .wystąpił w swym zarysie dziejów Polski za Piastów FeliksJKoneczny³. Jego zdaniem w czasie upadku Polski' Miecław zamierzał objąć władzę książęcą w całym państwie, nie zdołał jednak zapewnić sobie uznania poza rodzinnym Mazowszem. Przyczyną niepowodzenia ogólnopolskich planów Miecława miała być bierność społeczeństwa. Zachowanie władzy na Mazowszu uchroniło tę dzielnicę od powstania, które Koneczny uważał za „rewolucję niewolników” przeciw ludności wolnej, spowodowaną brakiem środków utrzymania. Restaurację Piastów uznał Koneczny za rozwiązanie na przyszłość korzystniejsze niż zjednoczenie kraju przez dynastię Miecława, gdyż przeniesienie centrum państwa na wschód osłabiłoby obronność pogranicza zachodniego.

Hipoteza Konecznego uległa w nauce zapomnieniu na prawie pół wieku Dopiero w ostatnich latach podniosły się nieliczne głosy za ogólnopolskim charakterem wystąpienia Miecława. Stanowiska takiego można dopatrzyć się u Jana Adamusa na podstawie szeregu luźnych sformułowań ^{4 5 6}, a także u Józefa Umińskiego, który analizując tekst Galla uważa Miecława za przywódcę uchodźców wielkopolskich, organizującego na Mazowszu obronę przeciw pogań-

21

1

92 ze studiów, s. 86—87: .,Ze strony Mietsława, który sua persuasione uczynił się księciem mazowieckirp, płynęło największe niebezpieczeństwo dla dynastii piastowskiej i jej dalszego panowania w Polsce. Fakt istnienia niezależnego państwa mazowieckiego stwarzał potencjalną groźbę dla powtórzenia się prób, zmierzających do dalszego rozdrobnienia feudalnego państwa polskiego, a przykład Mletsława działać mógł zachęcająco na feudałów w sensie stworzenia precedensu, postępek Mietsława stanowił dotkliwy cios dla autorytetu dynastii, ponieważ dopuszczał możliwość wyłamania się z tradycyjnego szablonu państwa piastowskiego na korzyść sprzyjającego interesom możnowładztwa rozdrobnienia feudalnego”.

39 Tamże, s. 80, 87—88.

2

   j. Bardach, A. Gieysztor, H. Łowmiański, E. Maleczyńska, Historia Polski do roku 1466, Warszawa 1054, s. 56—59. H. Łowmiański jest autorem odnośnego rozdziału pracy.

3

   M. Sczaniecki, Monarchia wczesnofeudalna w XI w. i do potowy Ził w.. Historia Polski, t. I, cz. I, Warszawa 1997, s. 203—207, J. Bardach,

4

Historia państwa t prawa Polski do połowy XV w., warszawa 1957, s. 93—94, -Motywy ,.separatysty ozno-plemienne” w ujęciu R. Gródeckiego obok ogólnych tendencji decentralistycznych na ziemiach polskich podkreśla szczególnie silnie V. D. Koroljuk, Drevnepol'skoe gostular-stvo, Moskva 1957, s. 172—178, por. także s. 121, 187—188. Natomiast B. Krzemieńska-Surowiecka, Mastaw (Miecław), książę mazowiecki,-Notatki Płockie 2 (1956), s. 5—9 oraz S. M. Kuczyński, Nieznany traktat polsko-ruski z t. 10Z8, Slavia Antiąua V (1986), przyp.. 43 i wypowiedź na konferencji badawczo-naukowej w Płocku 30 XI — 1 XII 1936 Notatki Płockie 3/4 (1957), s. 19, reprezentują hipotezę decentraUstyczno--możnowładczą „buntu Miecława” w czystej postaci, nie odwołując się do specyficznych warunków dzielnicy mazowieckiej.

ss f. Koneczny, Dzieje Polski za Piastów, Kraków 1902, s. 108—us.

5

Podręcznikowy sposób opracowania uniemożliwił F. Konecznemu przytoczenie ewentualnych argumentów, a tłumaczenie przezeń poparcia Mazowszan dla Miecława wyjątkowo późnym przyłączeniem Ich dzielnicy do państwa polskiego (dopiero za Mieszka II!) raczej podważało wspomnianą hipotezę.

6

s* J. Adamus, O monarchii GaUowe), Warszawa 1952, s. 81, 104, 120—122, 128. Badacz ten określa Miecława jako jednego z książąt polskich, wysuniętego drogą elekcji przez możnych zbuntowanych przeciw Kazimierzowi.