mas028 bmp

monarchii przez Mieszka spowodowało nową falę wystąpień możnych, którzy wypędzili z kraju kolejno królową Ryche-zę, a następnie Kazimierza Mieszkowica; za jednego z głównych przywódców buntowniczej opozycji powszechnie jest uważany Miecław. Wystąpienie przeciw Kazimierzowi wyrażało zmianę oblicza ruchu — dotychczas pozostawał on w ramach popierania „juniorów” piastowskich w ich prawach do dzielnic; bunt przeciw ostatniemu żyjącemu dynaście oznaczać miał wprowadzenie podziału państwa pomiędzy zarządzających poszczególnymi jego częściami urzędników, którzy tą drogą otrzymywali pełne władztwo na terytoriach, dzierżonych dotąd z ramienia księcia. Podziałowi uległo całe państwo polskie, w jego wyniku^Miec-ław uzyskał niezależną władzę dzielnicy mazowieckiej^

Jedynym sposobem weryfikacji tej hipotezy „buntu Miec-ława” jest weryfikacja przytoczonego przebiegu wydarzeń. Dążenia wielmożów do rozdrobnienia monarchii wczesno-feudalnej są rzeczą w nauce udowodnioną; jedyna linia sporu przebiegać tu może w sprawie, czy można je przypisać już okresowi lat trzydziestych XI w., i to w tak silnej postaci, jak to przyjmują zwolennicy omawianej hipotezy. Nie pretendując do pełnego wyczerpania problemu, co wymagałoby osobnego studium, chciałbym jednak nakreślić kilka uwag zasadniczych, mających wykazać, czy hipotezę decentrałistyczno-możnowładczą w jej dzisiejszym stanie można już uważać za udowodnioną ^ł5T.

Bunt jakichś kręgów społeczeństwa polskiego przeciw Rychezie i Kazimierzowi I posiada dobrą metrykę źródłową; wspominają o nim dwa niezależne od siebie przekazy o niezłej wiarogodnościf Gall i Annales Magdeburgenses. Źródło niemieckie ogranicza się do krótkiej wzmianki o wygnaniu Kazimierza wraz z matką „a Polania” ¹, natomiast Gall, oparty o dokładniejszą tradycję polską, dokonuje chronologicznego rozdziału obu faktów. Najpierw „tra-ditores” wygnali Ryeherę „propter invidiam”, zaś Kazimie* rza „secum in regno quasi decepcionis obumbraculum te-nuerunt”, następnie zaś^,maliciosi veriti” powstali przeciw młodemu księciu, „ne matris iniuriam vindicaret”^{2 3 4 5 6 7 8}. Jeśli informacje Galla są ścisłe, to spiskowcy nie zamierzali początkowo usuwać Kazimierza z tronu, występując jedynie przeciw jego matce, której wpływ na księcia chcieli zniweczyć; podany motyw powstania przeciw Mieszkowicowi nasuwa myśl o defensywnych pobudkach takiego kroku, wypływających z konieczności zabezpieczenia osiągniętego sukcesu przed jakimiś zakusami ze strony młodego monarchy. Autorami obu wystąpień, jesU odrzucimy—raczej kolidujący z przekazem Galla pogląd o Bolesławie Zapomnianym, mogą być tylko mpżnowładcy ¹⁶°.

Dla czasów Mieszka II nie mamy już wiadomości Galla, który o krótkim panowaniu Bolesławica nie umie powiedzieć ani jednego pewnego faktu. Zdani jesteśmy tu wyłącznie na świadectwa źródeł obcych, tć zaś wewnętrznymi stosunkami w Polsce zajmują się o tyle tylko, o ile mają one jakiś wpływ na polityczne poczynania ojczyzny pisarza. Ze źródeł tych otrzymujemy cztery fakty, podane bez bliższych wyjaśnień} a dotyczące wewnętrznych zmian w Polsce od roku 1031: usuniecie Mieszka II z tronu „a fra-tre suo Bezbriemo subita inyasione” ^kl>ł, zamordowanie Bez-pryma „a suis, et etiam non sine fratrum suorum machina-tione” (przy czym sprawcą śmierci był „familiaris”, niewątpliwy możny) i następujący po nim „natychmiast’* po-' wrót Mieszka ¹⁶⁸ podział państwa dokonany według zaleceń traktatu miiiseburskiego ¹⁸⁸ i wreszcie ponowne zjednocze-

57

1

197 Pewne sugestie, wyrażające własny pogląd na stosunek możnych do monarchii w tym czasie oraz na przyczyny takiego' stosunku zamieściłem w pracy Ze studiów nad państwem Więcława, s. 80, 83 oraz w księdze VIII powszechnego Zjazdu Historyków polskich, t. I, cz. II, Historia Polski do połowy XV w., s. 107—112. Stanowisko tam zajęte podtrzymują nadal, uważam Jednak za konieczną pełniejszą jego weryfikację.

158 MGH SS XVI, s. 170. Rocznik magdeburski korzystał dla XI w. ze źródeł wcześniejszych.

2

Gall I, 18.

3

180    Dokładną analizę przekazu przeprowadził T. Grudziński, Ze stu-‘ dićw, cz. II, s. 40—50. wątpliwości może budzić uznanie przez tego

4

-autora Gallowego wyjaśnienia buntu przeciw Kazimierzowi za nie ma

5

jący pokrycia w otrzymanych Informacjach komentarz kronikarza, w Istocie bowiem Wyjaśnia on najlepiej fakt pozostawienia Kazimierza po pierwszym buncie' u władzy. Nawet T. Grudziński uznaje ten „komentarz” za „trafny”, uważając, że młody książę przejął linię poli

6

tyczną matki „i dlatego sfery opozycyjne zaczęły go zwalczać, tak jak poprzednio zwalczały królową”.*

7

181    Annales Hildeshelmenses, SRG, wyd. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 36; Wiponis Gęsta Chuonradl II, tamże, wyd. H. Bresslau, Hannoverae 1878, s. 36.

8

Annales Hildeshelmenses, s. 37, Wipo, s. 36.

Ul Ąnnales Hildeshelmenses, s. 37, Wipo, s. 36.