Image (55)

Art OWI N GREENE

wówczas po raz pierwszy formalnie wyartykułowany na spotkaniu międzyrządowym. W tym samym czasie ekologiczne organizacje pozarządowe (NGOs) z wielu krajów zebrały się, by monitorować przebieg obrad konferencji i wywierać polityczny nacisk na biorących w niej udział, a także by utworzyć sieci powiązań między nimi, kształtując tym samym praktykę, która trwa nadal.

Od konferencji w Sztokholmie do Szczytu w Rio

W latach 70. i 80. wypracowano dziesiątki międzynarodowych porozumień oraz programów dotyczących środowiska naturalnego. Przyjęto np. serię konwencji mających na celu ochronę środowiska naturalnego mórz Śródziemnego, Północnego i Bałtyckiego, a także innych regionalnych akwenów, przy czym ważną przywódczą rolę odegrał w tych przedsięwzięciach Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (United Nations Environmental Programme, UNEP). W 1972 roku londyńska konwencja o odpadach stworzyła ramy dla restrykcji dotyczących wyrzucania toksycznych odpadów (w tym nuklearnych) do morza. W roku 1973 uzgodniono międzynarodową konwencję mającą na celu zapobieganie międzynarodowemu zatruwaniu mórz przez ropę ze statków (konwencja M.ARPOL), która została wzmocniona w 1978 roku, pod wpływem głosów opinii publicznej zaniepokojonych groźbą kolejnych wycieków ropy. W 1979 mku kraje 1, u ropy i Ameryki Północnej przyjęły konwencję trans granicznego przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości (Long Rangę Transboundary Air Pollulion, LRTAP), mające na celu ograniczenie emisji dwutlenku siarki oraz innych związków chemicznych powodujących zatruwanie powietrza i kwaśne deszcze. W 1985 mku została podpisana wiedeńska konwencja o ochronie warstwy ozonowej, a dwa lata później przyjęto protokół z Montrealu, który wymuszał istotne ograniczenia w użyciu CFC oraz innych substancji przyczyniających się do niszczenia warstwy ozonowej.

W znacznej mierze jako rezultat wzmożonej presji ze strony NGOs zajmujących się środowiskiem naturalnym, w 1971 roku uchwalona została konwencja ramsarska mająca na celu zachowanie bagiennych siedlisk ptactwa wodnego, a w rok później przyjęto międzynarodową konwencję o handlu gatunkami zagrożonymi wyginięciem (Conven-tion on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, CITES). Po tych konwencjach nastąpiła seria porozumień mających na celu zachowanie siedlisk oraz zwierząt, w tym fok i niedźwiedzi polarnych. Co więcej, ugruntowane już reżimy zarządzające zasobami, takie jak Traktat Antarktyczny oraz Międzynarodowa Konwencja Wielorybnicza, zostały przekształcone w międzynarodowe porozumienia dotyczące ochrony środowiska naturalnego. Zostały ustanowione moratoria na połów wielorybów oraz eksploatację zasobów Antarktyki - co stanowiło znaczące odejście od oryginalnych celów i priorytetów tych reżimów.

Normą stało się, że grupy pozarządowe powinny mieć szeroki dostęp do międzyrządowych spotkań w sprawach środowiska naturalnego, cc byłoby szokiem dla wcześniejszej generacji dyplomatów i co w dalszym ciągu jest niespotykane w niektórych sferach działalności międzynarodowej. Co więcej, w wielu dziedzinach ekologiczne NGOs zaczęły dysponować wystarczającymi ekspertyzami i środkami, stając się, na swych własnych prawach, istotną siłą w polityce międzynarodowej. Delegacje organizacji, takich jak Greenpeace, World Wildlife Fund lub Friends of the Earth, bardzo często okazywały się większe i lepiej merytorycznie przygotowane niż przedstawiciele licznych, poza naj-

Kwestie ochrony środowiska 563

Ramka 20.1 Konferencja w Sztokholmie i jej spuścizna

Konferencja NZ na temat Środowiska Człowieka, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku, była pierwszą tych rozmiarów konferencją Narodów Zjednoczonych poświęconą kwestiom środowiska naturalnego, Konferencja w Sztokholmie przyciągnęła sporą uwagę szerokiej publiczności i wielu jej uczestników i obserwatorów dużo wyniosło z dyskusji na temat wielu problemów z zakresu środowiska naturalnego. Konferencja uzgodniła: deklarację zawierającą 26 zasad postępowania w kwestii środowiska naturalnego i rozwoju; plan działania ze 109 rekomendacjami obejmującymi 6 dużych obszarów {siedziby ludzkie, zarządzanie zasobami naturalnymi, zanieczyszczenie, edukacyjne i społeczne aspekty ochrony środowiska naturalnego, rozwój i środowisko naturalne oraz organizacje międzynarodowe); wreszcie rezolucję dotyczącą różnorodnych porozumień instytucjonalnych i finansowych.

W kolejnych latach podpisano dziesiątki porozumień mających na celu ochronę środowiska. Konferencja w Sztokholmie niewątpliwie zelektryzowała opinię publiczną oraz uświadomiła rządom państw problemy środowiska naturalnego; inne jej najtrwalsze osiągnięcia ująć można następująco:

Po pierwsze, część z zasad, na które się zgodzono, w istotny sposób wzmocniła ramy przyszłej współpracy w dziedzinie środowiska naturalnego. Nie zyskały one od razu powszechnej akceptacji również dlatego, że blok wschodni zbojkotował konferencję w Sztokholmie z powodu przyczyn politycznych. Jednak w miarę upływu czasu zyskały one spore międzynarodowe znaczenie I dostarczyły podstaw do dalszej dyplomacji środowiskowej (environmental dtplomacy). Szczególne znaczenie miała np. zasada nr 21. Uznawała ona suwerenność państw nad Ich zasobami naturalnymi, Jednakże pod warunkiem, że państwa będą ponosić „odpowiedzialność za zapewnienie, li działania podejmowane pod ich jurysdykqą lub kontrolą nie będą powodować zniszczeń w środowisku naturalnym Innych państw lub obszarów znajdujących się poza narodową jurysdykcją". Inne zasady gloilty, żt: wspólnota międzynarodowa powinna określić granice w eksploatacji „wspólnych zasobów globalnych", zasobów identyfikowanych jako „Wspólne Dziedzictwo Ludzkości" (jak np. dno morskie), która powinny być zarządzane, zachowywane lub używane wspólnie z korzyścią dla wszystkich; środki służąca n pobieganiu zanieczyszczeniom oraz ochronie środowiska powinny być zrównoważono w stosunku do celów społecznych i ekonomicznych; porozumienia międzynarodowe powinny brać pod uwagę różnice w okolicznościach i odpowiedzialności między państwami rozwiniętymi I rozwijającymi się.

Po drugie, konferencja w Sztokholmie doprowadziła do utworzenia globalnych I regionalnych sieci zajmujących się monitorowaniem stanu środowiska naturalnego, które poprawiły stan monitoringu problemów ekologicznych, takich jak wyrzucanie odpadów do morza oraz zanikanie warstwy ozonowej, a także pośrednio przyczyniły się do działań mających im zapobiegać.

Po trzecie, konferencja doprowadziła do powstania Programu NZ ds. Ochrony Środowiska (UNEP), który miał za zadanie koordynację działań związanych ze środowiskiem naturalnym innych agend ONZ oraz promowanie włączania do ich prac zagadnień środowiskowych. W praktyce UNEP wielokrotnie odgrywał zasadniczą rolę w podnoszeniu politycznej świadomości w zakresie problemów środowiskowych, we wspomaganiu naukowego konsensusu odnośnie do tych problemów i odpowiedzi na nie, w dostarczaniu niezbędnego forum i zaplecza organizacyjnego dla negocjacji (zwłaszcza w kwestii regionalnych akwenów wodnych i warstwy ozonowej) oraz w zwiększaniu zdolności państw do radzenia sobie z problemami środowiska naturalnego. Co więcej, UNEP dostarczał ram instytucjonalnych działaniom mającym na celu ustalanie szerszych zagrożeń oraz kwestii, którymi trzeba się zająć. Na przykład od lat 80. UNEP stanowił ważne forum dla wzrastającej świadomości powiązań między degradacją środowiska a egzystencją kobiet, dla rozwoju programów promujących kwestie płci kulturowej (gender) i jej wpływu na projekty z zakresu ekologii oraz dla określonego zaangażowania w instytucjach zajmujących się środowiskiem i rozwojem w latach 90. Podsumowując, szersza instytucjonalizacja międzynarodowej polityki ochrony środowiska naturalnego, jaka nastąpiła po konferencji w Sztokholmie, oznaczała, że proces ten nabiera rozpędu, do tego stopnia, aby trwać w momentach, gdy zainteresowanie opinii publicznej i polityków tematyką środowiska naturalnego będzie słabsze,

Wreszcie, konferencja stymulowała szersze zmiany polityczne i instytucjonalne. Wiele rządów utworzyło np. od tego czasu ministerstwa ochrony środowiska oraz narodowe agencje regulujące i monitorujące środowisko naturalne. Pobudzony został także rozwój międzynarodowych sieci ekologicznych NGOs. Co więcej, organizacje tego typu, które w czasie, kiedy odbywała się konferencja, istniały głównie w Europie i Ameryce Północnej, zaczęły bardziej systematycznie zajmować się kwestiami rozwoju i sprawami państw rozwijających się.