Obraz7 bmp

Policjanci bezpośrednio po szkole mają zwykle „humanitarne" nastawienie do przy sztych „klientów”, czyli przestępców. Ale po wielu ciężkich doświadczeniach, gdy skierowani do pracy w terenie muszą walczyć z gangami, narażać życie w wykrywaniu przemytu narkotyków, rabunków i morderstw, stają się twardzi i cyniczni. Podejrzanych przestępców zaczynają traktować bezosobowo, wręcz przedmiotowo, uważając ich za złoczyńców.

Podobnie może być z nauczycielką z podstawówki mającą w klasie 35 uczniów o zróżnicowanym poziomie intelektualnym, włączając dzieci z wrodzonymi mikrozabu rżeniami w uczeniu się i hyperaktywnością. Gdy jest atakowana przez niektórych rodzi ców jako „przesadnie wymagająca” i dokuczają jej inni nauczyciele, twierdząc że „za bardzo się stara”, to po jakimś czasie może ona stracić powołanie oraz entuzjazm. Pew nego dnia może zacząć krzyczeć na dzieci ,Ja bym was wszystkich zatłukła, wynoście się stąd, natychmiast...”. Po czym może po prostu przychodzić do szkoły, z nikim się nie komunikując, pisać automatycznie na tablicy i apatycznie prowadzić lekcje, bez żadnego osobistego kontaktu z dziećmi.

7.3 Skutki anonimowości w tłumie

7.3.1 Pojęcie dezindywiduacji

Potoczne obserwacje dowodzą na każdym kroku, że jednostki zachowują się w dużej grupie inaczej niż wtedy, gdy znajdują się w podobnej sytuacji same lub w malej grupie. Na rockowym koncercie fani wydzierają się „jak głupi”, w czasie ulicznych zamieszek porządni obywatele korzystają z okazji i wraz z innymi rabują sklepy i są także w stanie przyłączyć się do katowania niewinnego człowieka, którego zaczęli bić inni, wołając, że jest mordercą.

Uruchamianie negatywnych instynktów w tłumie odzwierciedla proces zwany dez-indywiduacją (Zimbardo, 1970). Oznacza ona utratę poczucia świadomości własnego Ja, utratę standardów moralnych i wyzbycie się lęku przed społeczną oceną. Zjawisko to następuje w sytuacjach charakteryzujących się wysokim poziomem anonimowości, co zdarza się w tłumie, w którym jednostka jest jednym z wielu uczestników. Tłum czyni ludzi podmiotami bez nazwiska, twarzy, statusu czy stanowiska, działających impulsywnie, bez angażowania racjonalnego myślenia.

Rezultatem anonimowości jest utrata indywidualnej odpowiedzialności, zwana rozproszeniem odpowiedzialności. Im większy tłum, tym bardziej prawdopodobna jest gotowość do angażowania się jednostki w brutalne czyny. Jeśli potencjalna ofiara takich czynów jest także anonimowa i znajduje się od tłumu w wystarczająco dużej odległości (przez co jej anonimowość jest jeszcze większa), wówczas wrogość tłumu narasta. Zwykle jest tak, że im większy jest zgromadzony tłum obserwujący ofiarę, która chce popełnić samobójstwo, skacząc z piętra budynku, i im wyższe jest to piętro (dwunaste w porównaniu z trzecim, co powoduje różnice w dystansie przestrzennym, a zatem w anonimowości ofiary), tym „goręcej” tłum gotów jest nawoływać ją cło popełnieniu mobójstwa. Także im dłużej tłum czeka na zdarzenie, tym bardziej staje się „krwio i ty" (Łatane, 1981).

Dezindywiduacja oznacza utratę samoświadomości (kim jestem), ul standardów moralnych oraz lęku przed społeczną oceną. Pojawi* ona w sytuacji działania w tłumie w wyniku anonimowości prowadź do rozproszenia odpowiedzialności.

7.3.2 Eksperymenty nad skutkami anonimowości

7.3.2.1    Od Halloween po Ku-Klux-Klan

Jeden z wcześniejszych eksperymentalnych dowodów wyzwalania negatywnycl ■lynktów w grupie dostarczyli Diener i współpracownicy (1976) w badaniach, w kt( wykorzystano amerykańską tradycję Halloween. Dzieci przybywające do drzwi w ' zej grupie oraz te, które nie zostały zapytane o imię, częściej kradły dodatkowy c rek. Słowem, anonimowość sprzyjała działaniom sprzecznym z wewnętrz standardami dziecka.

Efekty anonimowości badał także Zimbardo (1970). Losowo dobrane trzy stu ki były informowane, że mają wspólnie podejmować decyzje o tym, jak długot wstrząs elektryczny powinny zastosować, gdy osoba przez nie uczona będzie pop la błędy. Jedna grupa badanych ubrana była w stroje Ku-Klux-Klanu, czyli białe , ty” z kapturami zakrywającymi głowę wraz z twarzą. Druga grupa losowo doi trójki studentek była ubrana zwyczajnie, a do ich bluzek przypięte były duże id« katory z imieniem i nazwiskiem. Okazało się - zgodnie z oczekiwaniem - że stud które pozostawały anonimowe przez schowanie się pod uniformem, propon wstrząsy elektryczne trwające średnio około dwa i pól raza dłużej od tych, które wizytówki przypięte do bluzki. Znaczy to, że uniform (sama jego nazwa wskaż jednorodność wyglądu) zwiększa ryzyko rozpraszania się odpowiedzialności, co u zachowania społecznie niepożądane.

7.3.2.2    Psychologiczne znaczenie munduru

Eksperyment Zimbardo udowodnił, że mundur, nasilając fizyczną anonim* zwiększa gotowość do popełniania czynów agresywnych. Pozostaje jednak p; czy każdy mundur prowadzi do tak samo negatywnych konsekwencji? Chcąc od] dzieć na to pytanie, Johnson i współpracownicy (1979) posłużyli się strojami pie rek. Okazało się, że mimo anonimowości dostarczonej przez ten uniform, 8 agresywności (mierzony silą proponowanego wstrząsu elektrycznego, jakim mi „ukarana” ofiara) był znacznie niższy niż wśród badanych skrytych pod strojai Klux-Klanu.

A więc, choć każdy uniform zwiększa poczucie anonimowości, charakter za nia jednostek zależy od jego psychologicznego znaczenia.