p0031

IKONOGRAFIA I IKONOLOGIA — PRZYPISY 31

Mythographus III, 13, 4, w: G. H. Bodę (wyd.), Scriptores rerum mythicarum latini tres Romae nuper reperti, Celle 1834, s. 248. Konsekwentnie więc stosowano typ Coelusa do wyobrażeń Boga (zob. C. Tolnay, op. cit., tabl. I, c) i równie konsekwentnie stosowano typ Atlasa do wyobrażeń Ewangelistów, którzy podobnie jak on „znali” niebo, lecz nie władali nim. Gdy Hibernus Exul mówi o Atlasie: „Sidera quem coeli cuncta notasse volunt” (Monumenta Germaniae, Poetarum latinorum medii aevii, Berlin 1881—1923, I, s. 410), Alkuin kieruje do św. Jana Ewangelisty następujące słowa: „Scribendo penetras caelum tu, mente, Johannes” (ibid., s. 293).

¹¹    Zob. H. Liebeschiitz, Fulgentius Metaforalis; ein Beitrag zur Geschichte der antiken Mythologie im Mittelalter, Leipzig — Berlin 1926 (Studien der Bibliothek Warburg, 4), s. 15, 44 i nn.; E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., szczególnie s. 253 i nn.

¹²    G. H. Bodę, Scriptores..., s. 1 i nn.

¹³    Ibid., s. 152 i nn. W sprawie autorstwa zob. H. Liebeschiitz, op. cit., s. 16 i nn. i passim.

¹⁴    C. de Boer (wyd.), „Ovide Moralise”: Verhandelingen der koninklijke Akademie van Wetenschapen te Amsterdam, „Afdeeling Letterkunde”, I, n. s. XV, 1915; II, n. s. XXI, 1920; III, n. s. XXX, 1931/32.

¹⁵    Wyd. H. Liebeschiitz, op. cit.

¹⁶    „Thomas Walleys” (lub Valeys), Metamorphosis Ouidiana moraliter... expla-nata, tu wg wydania paryskiego z 1515 r.

¹⁷    Cod. Vat. Reg. 1290, wyd. H. Liebeschiitz, op. cit., s. 117 i nn., z pełnym zestawem ilustracji.

¹⁸    Tu wg przekładu włoskiego wyd. w Wenecji w 1515 r.

¹⁸ L. G. Gyraldus, Opera Omnia, I, Leyden 1696, kol. 153: „Ut scribit Albricus, qui auctor mihi proletarius est, nec fidus satis.”

²⁰    To samo dotyczy Owidiusza: niełatwo znaleźć w średniowieczu ilustrowane łacińskie rękopisy tego autora. Co do Eneidy Wergilego, znam tylko dwa rzeczywiście ilustrowane rękopisy łacińskie w okresie pomiędzy kodeksem z VI w. w Bibliotece Watykańskiej i XV-wiecznym Riccardianusem: Neapol, Biblioteca Nazionale, cod. olim Vienna 58 z X w. (wskazał mi go dr Kurt Weitzmann, któremu również dziękuję za pozwolenie reprodukowania miniatury) i Cod. Vat. lat. 2761 z XIV w. (por. R. Forster, Laokoon im Mittelalter und in der Renaissance, „Jahrbuch der Kóniglich-Preussischen Kunstsammlungen”, XXVII, 1906, s. 149 i nn.). Inny rękopis z XV wieku (Oxford, Bodleian Library, MS. Can. Class. lat. 52, opisany w: F. Saxl, H. Maier, Cata-logue of Astrological and Mythological Manuscripts of the Latin Middle Ages, III; Manuscripts in English Libraries, London 1953, s. 320 i nn.) posiada tylko ozdobne inicjały.

²¹    Clm. 14 271, ilustr. w: Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 260.

²²    A. Goldschmidt, Die Elfenbeinskulpturen aus der Zeit der karolingischen und sachsischen Kaiser, Berlin 1914—26, I, tabl. XX, nr 40; ilustr. w: E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 257.

²³    Por. A. M. Amelii, Miniaturę sacre e profane dell’anno 1023, illustranti l’enci-clopedia medioeuale di Rabano Mauro, Montecassino 1896.

²⁴    Clm. 10 268 (XIV wiek), ilustr. w: E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 251, i cała grupa innych ilustracji w oparciu o tekst Michaela Scotusa. O wschodnich źródłach tych nowych typów, patrz ibid. s. 239 i nn., oraz F. Saxl, Beitrage zu einer Geschichte der Planetendarstellungen im Orient und Occident, „Der Islam”, III, 1912, s. 151 i nn.

²⁵    O interesującej zapowiedzi tego przywrócenia (podjęcie karolińskich i archaicznych greckich wzorów) por. E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 247 i 258.

²⁸ Podobny dualizm charakteryzuje średniowieczną postawę wobec aera sub lege: z jednej strony przedstawiano Synagogę jako ślepą i kojarzącą się z nocą, śmiercią, diabłem i nieczystymi zwierzętami; z drugiej strony wierzono, że prorocy żydowscy byli natchnieni przez Ducha Sw., a postacie ze Starego Testamentu czczono jako przodków Chrystusa.

²⁷ Lyon, Bibliotheąue de la Ville, MS. 742, fol. 40; repr. w: E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 274.