skanuj0017 bmp

234

•a    \

' l \

I. O człowieku    V>vii

tywna

, ^    i dystry-

^'<butyuma

) y <'

O \

Czwarte

prawo

natury:

OfC/ii- f J wdzięcz-^;Uć "-'i ^ ~ ność

\

trycznej. Komutatywną więc widzą w równej wartości j rzeczy, których dotyczy umowa; dystrybutywną zaś w rozdziale równej korzyści między ludzi, którzy na to na równi zasłużyli; jak gdyby niesprawiedliwością było sprzedawać drożej, niż kupujemy, albo dawać człowiekowi więcej, niż na to zasługuje. Wartość wszelkiej, i rzeczy, które są przedmiotem umowy, mierzy się apety-“■ tem kontrahentów; i wobec tego sprawiedliwą wartością i ceną jest ta, jaką godzą się oni dać. Co zaś do zasługi (wyjąwszy tę, którą ustala ugoda, gdzie świadczenie jednej strony zasługuje na świadczenie wzajemne drugiej i podpada pod sprawiedliwość komutatywną, nie zaś dystrybutywną), to nie płaci za nią sprawiedliwość, lecz nagradza jedynie wdzięczność. I wobec tego to rozróżnienie w tym znaczeniu, w jakim zazwyczaj jest przedstawiane, nie jest słuszne. Właściwie mówiąc, sprawiedliwość komutatywną jest sprawiedliwością kontrahenta, to. znaczy jest dopełnieniem ugody, gdy chodzi o kupno i sprzedaż, oddanie i wzięcie w najem, o danie i przyjęcie pożyczki, o wymianę i inne akty umowy.

15.    Sprawiedliwość zaś dystrybutywną jest sprawiedliwością rozjemcy, to znaczy aktem, który określa, co jest słuszne. Tutaj (wobec tego, że ci, którzy wyznaczyli danego człowieka na swego rozjemcę, byli mu zawierzyli) jeśli usprawiedliwia on to zaufanie, to mówi się, że dał każdej stronie to, co jej się należało; i to jest istotnie słuszny rozdział i można to (choć niezupełnie właściwie) nazwać sprawiedliwością dystrybutywną; bardziej właściwie należałoby to nazwać słusznością, która jest również prawem natury, jak to zostanie pokazane na właściwym miejscu.

16.    Podobni e jak sprawiedliwość zależy od uprzedniej ugody, tale WDZIĘCZNOŚĆ^ zależy od uprzedniej łaski, to znaczy o3Tiprzednie~goaaru; i jest to czwarte prawo natury, które można ująć w następującej postaci: człowiek, który otrzymuje dobrodziejstwo od innego człowieka z prostej jego łaskawości, winien

starać się, iżby ten, który go obdarował, nie miał    /

zasadnego powodu, by żałować swej dobroci. Każdy ■^aE—£)t'

bowiem człowiek daje z tą intencją, by mu to samemu ....., ,3 ,

wyszło na dobre; dar jest wszak dobrowolny; a przedmiotem każdego aktu woli jest własne dobro człowieka. I jeżeli ludzie widzą, że to ich pozbawi dobra, to nie pojawi się nawet zaczątek uczynności i zaufania; i co za tym idzie, nie będzie pomocy wzajemnej ani pojednania między ludźmi; i wobec tego pozostaną oni wciąż w stanie tuojny, co jest przeciwne pierwszemu i podstawowemu prawu natury, które każe ludziom dążyć do pokoju. Złamanie tego prawa nazywa się niewdzięcznością i pozostaje w tym samym stosunku do wdzięczności, w jakim niesprawiedliwość do zobowiązania

opartego na ugodzie    -......■- -

17. Piątym prawem natury jest UPRZEJMOŚĆ. To Piąte: znaczy każdy człowiek powinien się starać, Iry się wzajemna ^ przystosować do reszty. Ażeby je zrozumieć, możemy ^uP^rzel^mosc zważyć, że co się tyczy zdolności ludzi do życia społecz-nego, to różna jest ich natura, co wynika z tego, że różne są ich uczucia. Podobnie, jak to widzimy w kamieniach zgromadzonych na jakąś budowlę. Taki kamień przez chropawość i nieprawidłowość kształtu zabiera innym kamieniom więcej miejsca, niż go sam zajmuje; a przez to, że jest twardy, nie można go łatwo wygładzić; tym przeszkadza budowaniu, zostaje więc odrzucony przez budowniczych, bo nie ma z niego pożytku i sprawia kłopot. Podobnie również człowiek, który przez chropawość swej natury usiłuje zatrzymać dla siebie te rzeczy, jakie zbędne są dla niego, a nieodzowne dla innych, i który przez uporczywość swych uczuć nie może się poprawić-— taki człowiek powinien być pozostawiony poza społeczeństwem albo z niego usunięty jako dlań uciążliwy. Albowiem każdy człowiek, zakładać należy, nie tylko mocą swego uprawnienia, lecz również z konieczności przyrodzonej czyni wszystko, co może, by osiągnąć to, co jest konieczne dla jego samozachowania. Kto więc przeciwstawia się