stolarstwo1

czopy (mortaise). Fig. 16 przedstawia to narzędzie: a jest osada z wpuszczonemi w nią mosiężncmi blaszkami g, g, które ją od prędkiego zużycia chronią; ó, zwykła listewka ze stale osadzo-nem ostrzem j; c, sztabka'mosiężna, posuwająca się w wyżłobieniu pierwszej listewki za pomocą wyskoku d, na której drugie ostrze e jest osadzone. W osadzie a jest umieszczona śruba z zapuszczoną głową, którą podług woli przyciągać można, chcąc rozsuwanie się sztabek b i c utrudnić.

Zwyczajny znacznik nie da się użyć, gdy mamy naznaczyć linią na dwóch pod kątem prostym schodzących się deseczkach, daleko od ich kantu, a w blizkości ich przecięcia się, np. wewnątrz pudełka lub skrzyni, przy samem dnie. Do tego angielscy stolarze używają następującego narzędzia: jestto kawałek drzewa, .około 3 cali wysoki, 2'/» cali szeroki i cal gruby, mający dolny kant dokładnie prostopadły do szerokiej ściany przedniej, boki wyrżnięte dla dogodnego ujęcia i górne rogi zaokrąglone. W środku przedniej ściany znajduje się przez całą jej wysokość pionowe wyżłobienie, w którem posuwa się ćwierć cala gruba metalowa sztabka, mająca na swym końcu osadzony krótki stalowy kolec, prostopadle do szerokiej ściany narzędzia. Nastawiwszy ostrze sztabki w potrzebnej odiegłości od kantu dolnego, przykłada się szeroka ściana narzędzia do ściany skrzynki, na której mamy linią naznaczyć, a dolny brzeg jego opiera się na drugiej ścianie prostopadłej przedmiotu, i posuwa się narzędzie wzdłuż całej długości ściany, na którćj linią narysować potrzeba.

5. Węgielnice (u. winkdmasst). Węgieinice służą do odznaczania na drzewie pewnych stałych lub też dowolnych kątów. Do pierwszego rodzaju należą: węgielnica prosta, węgiclnica ucio-sowa czyli gierunkowa i węgielnica ośmio-kątna; do drugiego zaś: węgielnica ruchoma.

a) Węgiclnica prosta (n. u-inkdhacke, winkelmass, fr. l'et)uerre iriangle), służy do znaczenia na drzewie kątów prostych, ^ _    lub sprawdzania tychże przy drze-

^Flg‘ ¹⁷‘    wie wyheblowanem. W zwykłym

kształcie składa się ona z dwóch kawałków drzewa twardego, złączonych z sobą pod kątem prostym (fig. 17), z których jeden grubszy stanowi osadę, i jest zawsze z drzewa; drugi zaś, stanowiący dłuższe ramię, jest cieńszy, i często z blachy mosiężnćj lub stalowćj się robi. Węgielnice takie, których kilka rozmaitćj wielkości potrzeba, powinny mićć ramiona dokładnie prostopadłe; o czem przekonać się można, znacząc podług

jednego ramienia linią na drzewie; poćzćm obróciwszy Węgielni-cę, drugie jej ramię na tęż sama linią trafić powinno.

Większe węgielnice, nazywane winkelmasami, mają cieńsze ramię do 4 stóp długie, 3 cale szerokie i '/₈ do */₄ cala grube. Węgielnice zań mniejsze, winkdhukami nazywane, robią się do 15 cali długie, do 2 cali szerokie i ‘/s cala grube.

Fig. 18 przedstawia węgiclnicę ulepszoną z ruchomą osadą, służącą głównie do znaczenia kątów prostych na dwóch powierz-

Fig. 18.

chniach, nic prostopadłych do siebie. Prostopadłe ramię a osadzone jest w osadzie ostrokręgowej, która obraca się w pochwie 6, i różne pochyłości wględem płaszczyzny bocznej pochwy przyjąć może; d jest śruba, którą przyciągnąć należy, gdy ramię należycie ustawionćm zostanie; w A jest przecięcie podług linii dc.

b) Węgielnica u c i o s o w a czyli g i e r u n k o w a, nazywana pospolicie gier masom (n. gehrmass, fr. óijuerre onylet), służy do znaczenia linij pod kątem 45", czyli na połowę kąta prostego nachylonych. Jest tak samo złożona jak węgielnica prosta, z tą różnicą, że dwa jej ramiona nie schodzą się pod kątem prostym , lecz pod kątem 45°, stanowiącym jego połowę. Przy jej użyciu, tak jak poprzednio, osada przykłada się do kantu przedmiotu, przy którym kąt ma się oznaczyć, a ramię wskaże linią idącą na ucios, czyli 45".

Często przedłuża się osada na obie strony, tak, że z ramieniem tworzy kształt pochyłćj litery T, przez co jedna strona ramienia służyć może do znaczenia kątów 45°, druga zaś do znaczenia kątów dopełniających ten kąt 45" do dwóch kątów prostych czyli do 180° (kąt prosty ma stopni 90).

Niekiedy osada węgielnicy tego rodzaju jest tak skrócona, że tylko na grubość nad ramię a wystaje, i taką przedstawia lig. 19 a.

c)    Węgielnica ośmiokątna (n. achtkante) podobna jest' zupełnie do poprzednich, tylko że u niej osada z ramieniem złą-

8t«>lnrxl\vo.    4