Top 009

wowi wiernych. Na skutek wciąż przybywających lub wymienianych obrazów i rzeźb de* wocyjnych, ołtarzy, świeczników, tablic cpi-tafijnych, wotów i trofeów oraz całego mnóstwa innych przedmiotów o cechach artystycznych kościoły istotnie zaczęły przybierać charakter „muzeów", co nie sprzyjało skupieniu wiernych na sprawach religii i budziło zgorszenie oraz wywoływało słowa protestu wśród ortodoksyjnych duchownych. Pozade-wocjonalna, muzealna funkcja kościołów, szczególnie katolickich i prawosławnych, utrzymała się, a nawet wzmogła w ciągu wieków. Wielokrotnie mamy dziś do czynienia z częściową lub pełną desakralizacją oraz transformacją świątyń różnych kultów na muzea.

Splendor kościołów, zwłaszcza katedralnych, łączył się w średniowieczu z sakrą cesarską i królewską oraz z innymi ceremoniami religijnymi towarzyszącymi ostentacji władzy świeckiej, m.in. z rytuałem chrztów, zaślubin i pogrzebów. Proces ten trwał z różnym nasileniem od czasów Konstantyna i rzadko rezygnowano z owej okazałości pomimo antagonizmów władzy cesarskiej i papieskiej. Znaczną role w podniesieniu ceremonialności obrzędów państwowych odegrał Karol Wielki, który za wszelką cenę starał się odnowić imperium rzymskie; koronował się na cesarza w 800 r. w bazylice św. Piotra w Rzymie, ale w Akwizgranie miał swą główną rezydencję, pałac i pałacową kaplicę. Dalszym potężnym impulsem w tworzeniu nowych symboli i ich materialnych eksponentów było założenie w 962 r., przez Ottona Wielkiego, cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego. Insygnia cesarskie. a potem analogiczne insygnia królewskie i książęce: korony, diademy, mitry, berła, jabłka, ubiory koronacyjne, miecze, ostrogi, święte włócznie, krzyże, pierścienie, a także relikwiarze, ewangeliąrze, naczynia na krzyżmo, tace, chorągwie — wszystko to tworzyło jednorodne zespoły w skarbcach monarszych, mające jednakowoż ścisłe powiązanie z religią i swoiste piętno mistyczne. Przechowywane z przestrzeganiem niezwykłych środków bezpieczeństwa, często w specjalnych fu-Lerałach z napisami, starannie konserwowane i odnawiane, bywały owe przedmioty w szczególnych okazjach wystawiane na widok publiczny: można więc również i w tym przypadku mówić o owiewającym te zespoły ,.duchu muzealnym¹'. Najlepszym dowodem, że tak właśnie trzeba je pojmować, jest fakt, iż niektóre z nich przetrwały bez zmian w tych samych miejscach i bez zasadniczych przekształceń układu przeszły we współczesną, rzeczywistą fazę muzealną. Najdostojniejszym zbiorem tego rodzaju jest bez wątpienia cesarski skarbiec zachowany w Wiedniu, dziś część Kunsthistorisches Museum, zawierający klejnoty najwyższej rangi, m.in. tzw. koronę Karola Wielkiego, miecz św. Maurycego i Włócznię Świętą z relikwią w postaci gwoździa Krzyża Świętego.

Jeden z największych skarbców średniowiecznej Francji znajdował się w królewskim opactwie Saint Denis. W wieku XII opat Su-ger przebudował kościół stosując w nowej strukturze pierwsze formuły stylu gotyckiego, ponadto wyposażył świątynię w zespół niezwykle cennych naczyń liturgicznych. Niektóre z nich przetrwały do naszych czasów i są dziś ozdobą Galerii Apollina w Luwrze oraz zbiorów National Gallery of Art w Waszyngtonie Suger, odznaczający się niezaprzeczalnymi cechami genialności, polecił sporządzić wierny katalog zawartości skarbca, we wstępie którego napisał: ,.Uważaliśmy za stosowne sporządzić listę wszelkich ozdób kościoła, jakie za sprawą Boga podczas naszego zarządzania przystroiły tę świątynię. Jego wybraną oblubienicę. Zrobiliśmy to leż dlatego, aby Niepamięć, zazdrosna rywalka Prawdy, nie mogła się tu wśliznąć i pogmatwać dalsze przedsię-wzięcia'’. W katalogu z największą dokładnością opisane zostały złociste nastawy ołtarzowe, złoto krucyfiksy i naczynia ze złota, wysadzane drogimi kamieniami, służące do mszy. Przy poszczególnych obiektach wymienieni zostali dostojni donatorzy lub poprzedni właściciele: „naczynie z chalcedonu, rzeźbione w kształt łodzi, które Ludwik syn Filipa zastawił przed blisko dziesięciu laty", „butelka na pół kwarty, z berylu lub kryształu, którą królowa Akwitanii podarowała naszemu panu królowi Ludwikowi, jako świeżo poślubiona małżonka, podczas pierwszej podróży". Najulubień-szym przedmiotem wczesnośredniowiecznego zbieractwa były wyroby złotnicze, zwłaszcza zdobione półszlachetnymi i szlachetnymi kamieniami, a także z kości słoniowej, gdyż zgodnie z ówczesnymi poglądami estetycznymi wysoko ceniono blask i barwę drogiego materiału oraz jego rzadkość.

Ogromne znaczenie dla „nowej tezauryza-cji” miały wyprawy krzyżowe, które w ciągu 250 lat odmieniły całkowicie obraz Europy Zachodniej pod względem politycznym, społecznym i gospodarczym, powodując między innymi obfity napływ do Europy nowych obiektów sztuki, głównie z łupów wojennych. Naj-

21