Top 74 bmp

Postęp społeczny, a także i techniczny, rugujący środkami automatyzacji zakres fizycznej i mechanicznie powtarzalnej pracy człowieka, zmierza w kierunku pełniejszego wykorzystywania wyższych, intelektualnych zdolności wszystkich pracowników. W przemyśle maleje rola nisko wykwalifikowanych operatorów, rośnie zaś odsetek wysoko kwalifikowanych ustawiaczy¹, przygotowujących działanie automatów wedle zadanego programu. Co więcej: procentowy udział robotników produkcyjnych maleje na rzecz rosnącej szybko armii techników, inżynierów i naukowców, zatrudnionych w przemyśle lub pracujących w związanych z przemysłem wyodrębnionych instytucjach. Wzmaga się tedy we wszelkiej pracy ludzkiej udział zadań, wymagających myślenia, w tym także i twórczego. Wzrasta też potrzeba doskonalenia organizacyjnych i społecznych warunków aktywności kreatywnej^{2 3 4}.

( Jeśli przyjąć, że myślenie przejawia się w rozwiązywaniu problemów, każde szkolenie zawodowe, które uczy lepiej rozwiązywać jakąś dziedzinę problemów, jest po części kształceniem myślenia w tej właśnie dziedzinie. J Niekiedy główną treścią szkolenia jest opanowanie nowej, efektywniejszej metody rozwiązywania określonych problemów. Przykładem takich metod jest programowanie liniowe lub technika planowania działań zbiorowych, znana pod skrótową nazwą „PERT”. Ucząc się tych metod człowiek opanowuje zasób algorytmów, które, będąc nowymi, efektywnymi narzędziami myślenia, podnoszą jakość jego pracy umysłowej w dziedzinie organizacji i planowania niektórych poczynań.

Jednak gdy mowa o kształceniu myślenia ma się zwykle na uwadze efekty mniej ograniczone w swym zasięgutoo najbardziej znanych poczynań na polu kształcenia myślenia dorosłych należy trening w podejmowaniu decyzji metodą sytuacyjną (case study)⁵. Metoda ta skutecznie uczy lepszego podejmowania decyzji praktycznych opartych na prostym, lecz często niezbyt gorliwie przestrzeganym przez praktyków, schemacie: >; 1. Ustalenie problemu.

■'■•2. Sformułowanie możliwych wariantów działania.    '

3.    Określenie konsekwencji każdego wariantu.

4.    Ocena porównawcza użyteczności sformułowanych wariantów.

5.    Wybór wariantu działania.

Schemat powyższy określa najogólniej czynności, których wykonanie powinno stwarzać najlepsze gwarancje podjęcia decyzji optymalnej. W tym sensie metoda sytuacyjna przyczynia się do rozwijania umiejętności twórczego rozwiązywania niektórych problemów praktycznych, aczkolwiek cele jej są bardziej skromne, a tradycje w stosowaniu pomijają nawet odwoływanie się do problematyki twórczego myślenia w instrukcjach i ocenach rozwiązań, j

Jednym z narzędzi kształcenia myślenia jest także matematyczna teoria podejmowania decyzji. Uczenie się jej na praktyczny użytek zmierza jednak głównie do opanowywania nowych algorytmów. Sprzyja to znakomicie rozwiązywaniu wielu problemów. Nie jest ■wszakże zaprawą myślenia twórczego w ścisłym znaczeniu, a więc takiego, na które zdać się musimy właśnie wszędzie tam, gdzie brak jnam ścisłych wzorów rozwiązania problemu, determinujących w pełni poszukiwania. Dalsze rozważania poświęcimy metodom rozwijania takiego właśnie myślenia. Jego podstawą jest uczenie zasad heurystycznych o większym lub mniejszym zakresie przydatności i ćwiczenie w stosowaniu tych zasad. J

(Istnieją i są praktykowane heurystyki skrajnie proste, ograniczone do jednej reguły, oraz heurystyki bardzo złożone./Niektóre są nawet wprost rozbrajające i dają powód do’ironii lub sceptycznego pobłażania. Oto osobliwa metoda pracy twórczej pewnego fizyka amerykańskiego, którą opisuje Mednick⁶. Ów mąż uczony tnie skorowidze podręczników fizyki na setki paseczków z nazwami pojedynczych faktów, pojęć i teorii. Miesza tę papierową „sieczkę”, a następnie wyciąga na chybił trafił po 2—3 skrawki i ocenia, czy nie wylosował jakiejś nowej i przydatnej kombinacji. Fizyk ten robi prosty użytek ze znanej prawdy, że niektóre odkrycia powstają w wyniku przypadku, prowadzącego do zestawienia zdarzeń nigdy przedtem nie obserwowanych lub nie rozpatrywanych łącznie.

T. Leary⁷ proponuje postępowanie bardziej systematyczne. Należy mianowicie spisać wszystkie znane role, zasady, rytuały, -pojęcia etc.

153

1

   Ustawiacz — robotnik wykwalifikowany, który przygotowuje do pracy maszyny działające bez dodatkowej obsługi łub obsługiwane przez nisko kwalifikowanych robotników operatorów.

2

   Patrz m. in. A, Matejko: Społeczne warunki pracy twórczej. Warszawa 1965, PWN.

3

   The Case Method at the Howard Businnes School, Pap ers by Present and Past Members of the Faculty and Staff. New York 1954, McGraw-Hill Comp.; s. XVI 292. O stosowaniu tej metody

4

w indywidualnej pracy nad kształceniem myślenia patrz Z. Pietrasiński: Sztuka uczenia się. War

5

szawa 1962, „Wiedza Powszechna",

6

   S. A. Mednick, M. T. Mednick: An Associatwe Interpretatiort ... Op. cit.

7

   T. Leary: The Ęffects of Test Score Feedback on Creatioe Performance and of Drugs on Creatwe Experience. W: C. W. Taylor (Ed.) „Widening Horizom..." Op. cit.