P1010623 (2)

Poeta rymuje jeszcze wyrazy średniówkowe i aż 40 średniówek znajduje i odbrzmienie w następnych, znów są to rymy dokładne lub usonuntc Występuje jeszcze rym śrcdmówkowo-klauzulowy (15 par). W sumie, na przestrzeni 68 wersów mamy 79 rymów, co daje doskonały pogląd na problem średniowiecznego wierszowania: rym me posiada stałej funkcji, lecz w zależności od organizacji językowej wersów może przyjąć funkcje deltmitacyjne lub stylistyczne, instrumcntacyjnc W sytuacji, kiedy autonomia wersu korzysta z metru i wiersza bezprzerzutniowego, rym zostaje przesunięty do obszaru stylistycznych wyborów. Między innymi tę technikę wierszowunia mieliśmy na uwadze twierdząc, że w zestawie* mu z Godzinkami wersyfikacja Źoltarza mimo bezbłędnego izosylabiz* mu i dużego udziału wiersza askladniowego jest techniką bardziej średniowieczną.

Wydaje się, że analiza sposobu rymowania i funkcji rymu w tym utworze potwierdza zasadność tezy, którą chcemy widzieć u podstaw średniowiecznej wersyfikacji, brzmi ona: porządkowi i następstwu jednych elementów językowych musi być przeciwstawiony inny porządek, najczęściej okazjonalny lub naturalny, niewymuszony porządek językowy. Zasada ta potwierdza się również na materiale wersyfikacyj- , nym typowym dla średniowiecza. Identyczna zasada rymowania prowadzi do odmiennych efektów w wierszu stychicznym, monosystemowym. Legenda o iw. Aleksym liczy 240 wersów i liczba rymów nie przekracza połowy tej ilości:

-    rymów parzystych 107, czyli 214 wersów,

r rymów trójkowych 4, czyli 12 wersów,

-    zero rymu w ośmiu wersach,

-    powtórzenia wyrazów klauzulowych w 6 wersach.

Najliczniejszą kategorię rymów stanowi w Legendzie... rym parzy- I

sty, ale bynajmniej me przedstawia on jednolitej klasy rymów. Dzieli się ] na trzy kategorie ze względu na kształt akcentowy. I tak:

-    rym paroksytoniczny występuje 87 razy,

-    puroksytoniczno-oksytoniczny 16 razy,

-    oksytoniczny 4 razy.

Również rym paroksytoniczny jest zróżnicowany: rymów gramaty- I cznych jest 42, niegramatycznych 27 i 18 asonansów. Poeta-autor, czy I też tłumacz Legendy..,, bliski jest nadaniu kluuzuli regularnego rymowego sygnału, choć, nu szczęście, i on szuka sposobów różnicowunm

128

_

współbrzmień rymowych, dzięki czemu klauzule wersów współbrzmiąc kontrast u ją ze sobq nu płaszczyźnie prozodyjnej i fonetycznej „Wersologia konstutowału niestrukturulny charakter średniowiecznego rymu. Chcemy ten problem widzieć inaczej: nte sądzimy, aby dało się rozstrzygnąć go w sposób jednoznaczny, ponieważ w jednych utworach ma on wyraziste funkcje strukturalne, czego nie przekreśla nawet okazjonalny brak rymu ani jego rozmaite postaci, natomiast w innych rzeczywiście nie. Funkcjonalność strukturalną rymu należy określać w obrębie konkretnej kompozycji wersyfikacyjncj, nawet w jej fragmencie, u nie w odniesieniu do ogółu utworów wierszowanych średniowiecza. O funkcji chwytu decyduje kontekst, konkretny utwór, nie utwory okresu czy epoki. Rym jest chwytem, który może być wykorzystywany na różne sposoby, toteż lepiej jest chyba mówić o repertuarze funkcji sporządzonym na podstawie analizy poszczególnych i utworów, niż rozstrzygać sprawę w odniesieniu do całości wersyfikacji średniowiecznej. Analizy takie mogą ujawnić wręcz zaskakującą świadomość estetyczną poetów i kunszt rymowania. Cechy te odnajdujemy w utworze z samego początku wieku XV: O, wszego świata wsztek lud:

O, wszego św u* Ut wsztek lud.

Patrz ninie na Jezu Krystow trud.

Jen tli tak wielka żałość,

Jąż widziała wszego świata włość? hi ji z prawem miłować jimieli I wazegdy jego nogi całować.

Ninie ji śmieli ukrzyżować.

Na uwagę w kontekście poczynionych tu wcześniej sugestii zasługuje zero rymu w wersie piątym, jest to jedyna klauzula nierymowana w utworze. Jak się jednak okazuje współbrzmienia rymowe na przestrzeni ostatnich trzech wersów są w najwyższym stopniu kunsztowne i wc współbrzmieniu tym uczestniczy również klauzula owego wersu piątego. Najlepiej jest to widoczne w ujęciu linearnym:

miłować jimieli — całować — śmieli ukrzyżować

Otóż „miłować jimieli** i ..śmieli ukrzyżować** tworzą konstrukcję zwaną chiazmem i konstrukcja owa podkreślona jest w swej symetry-czności wyrazem ..całować’* rymującym się z zewnętrznymi wyrazami konstrukcji, a rymowy związek obejmuje również wyruzy wewnętrzne

129