scan0004

290 16. Złudzenia wizualne

Rys. 87. Przykłady sylwetek alternatywnych: a) krzyż maltański versus skrzydła wiatraka, b) puchar versus profile twarzy

ne („do góry nogami”) blokuje przemiany, przynajmniej w początkowym okresie. Prawdopodobnie dlatego, że jeżeli sylwetki mają figuralny charakter, to zwiększa się prawdopodobieństwo, że mogą być znane obserwatorowi, zatem mogą być łatwiej rozpoznawane. Dowodem jest posiadanie przez obserwatora możliwie jednoznacznych nazw obydwu wariantów obrazu.

Rys. 88. Przykłady figur alternatywnych: a) sześcian Neckera, b) schody Schródera, c) piramida sześcianów

—    Figury alternatywne (rys. 88) od sylwetek różnią się dodatkowo złudzeniem trzeciego wymiaru: dla pełnego efektu iluzji wystarczy obserwacja jednym okiem. Dzięki temu dodatkowemu czynnikowi złudzenie się nasila, natomiast tempo altemacji bywa nieco mniejsze. W modyfikacji z badań własnych — figurze „sześcian w sześcianie” .— należało doprowadzić do jednoczesnej alternacji obydwu figur. Po pewnym treningu jest to możliwe, chociaż rezultat nie jest zbyt trwały. Nie udało się natomiast uzyskać jednoczesnej alternacji przy sześcianach ulokowanych odrębnie w polach widzenia poszczególnych oczu.

—    Figury niemożliwe (rys. 89) są to twory nierzeczywiste o pozornie przestrzennym charakterze. Jedyną dostępną formą ich „istnienia” jest obraz

Rys. 89. Przykłady figur niemożliwych: a) trójkąt Penrose'ów, b) „widełki”

w sensie fizycznym. Są to zatem figury wirtualne. Tylko „wizerunek” może być przedmiotem powstającego tu złudzenia. Jakakolwiek realizacja odpowiadających tym iluzjom obiektów materialnych jest niemożliwa. Ich konstrukcja zawiera sprzeczność o charakterze ontologicznym w stosunku do właściwości przestrzennych materii. Zatem z psychologicznego punktu widzenia umysłowe obrazy tych „obiektów” należą do kategorii złudzeń. W obrazowych (rysunkowych) konstrukcjach efekt iluzji powstaje z użycia, a może raczej nadużycia, wskaźników głębi. Efekt nierealności dotyczy „obiektów” w całości, ale nie ich fragmentów. Ponieważ jednak percepcja złożona jest procesem sukcesywnym, wobec tego same akty percepcji jednostkowej, które dotyczą fragmentów figury, nie zawierają w sobie złudzenia. Występuje ono dopiero po zintegrowaniu wszystkich fragmentów, w pamięci, po powstaniu psychicznego odzwierciedlenia całości rysunku.

Literatura Uzupełniająca

Frisby J.P., Seeing. Illusion, brain and mind, Oxford University Press, 1979 Gregg J.M., Experiments in visual science for home and school, College of Optometry, Los Angeles 1966

Gregory R.L., Oko i mózg. Psychologia widzenia. PWN, Warszawa 1971 Gregory R.L., The intelligent eye, Wiedenfeld and Nicolson, London 1970 Kulpa Z., Figury niemożliwe, „Problemy”, 11/1984 Radilova J., Reverzibilni obrazce, Academia, Praha 1983

Woodworth R.S., Schlosberg H., Psychologia eksperymentalna, PWN, Warszawa 1966