SDC11015

blaiiti, bidze, blaźiH 'czynić szczęśliwym (uszczęśliwiać), błogosławić’, por. też zdanie z tego samego tekstu scs. w ćwicz. 9.

blaźenyjb (Supr. 119, 16) — part. podobnie jak wyżej, ale w formie złożonej, N sg. m. —w funkcji przydawki w zestawieniu: blaźenyjb Grigorijb 'błogosławiony (święty) Grzegorz’; warto zwrócić uwagę na to, że wyraz blaiem wzgl. blaźemjt §yj_b, -y) występuje często w tekstach scs. i ma funkcję przymiotnika (uprzymiotni-kowiony imiesłów); odpowiada mu w języku greckim makarios 'szczęśliwy, błogosławiony’, a w łacińskim beatus ’ts.’

postavbjem (jw.) — part. praet. pass., N sg. m., forma niezłożona, funkcja orzecznika: postavbjen_b bysti patriaryt 'został ustanowiony patriarchą’; podać inne formy imiesłowu oraz podstawowe formy czasownika, od którego imiesłów pochodzi.

dana (Zogr. Mt. XVIII, 18) — part. jw., N sg. f., forma niezłożona, funkcja orzecznikowa; podać czasownik podstawowy i inne formy part.

propątaago (Mar. Mt. XXVIII, 5) — part. praet. pass. z suf. -t-, G sg. m., forma złożona (zaimkowa), funkcja przydawkowa; N sg. m. propętijb, propętyjb, forma rzeczowna propątf, podać inne formy part. i podstawowy czasownik.

4.    Objaśnić formę part. praet. act. I pristpph i formę part. praes. act. glagotą (Zogr. Mt. XVIII,18); podać budowę imiesłowów, ich funkcję w zdaniu, zwrócić uwagę na możliwość utworzenia part. pristqpivt obok pristgpb wzgl. pristgpW (właściwość czasowników tematów -«'-).

5.    Opisać ważniejsze zjawiska fonetyczne w zaświadczonych imiesłowach, np. kontrakcję, palatalizację, przestawkę, / wstawne (epentetyczne) itp.

6.    Porównać stan imiesłowów biernych w języku scs. ze stanem w języku polskim i rosyjskim.

7.    Objaśnić inne pozostałe formy fleksyjne: rzeczowników, czasowników, zaimków i zmiany fonetyczne występujące w tych formach.

formę r.n. na -no, -eno, -to. Poza tym występują archaizmy w niektórych tekstach modlitw, jak umęczon, ukrzyżowali, pogrzebion itp.

Język rosyjski jest pod względem użycia form imiesłowu bliższy językowi scs. niż język polski, gdyż zachował zarówno formy niezłożone w funkcji orzecznika, jak też formy złożone w funkcji przydawki i orzecznika, por. formacje na -n, -na, -no, -t, -ta, -to i -myj, -nnaja, -moje lub -ennyj, -ennaja, -ennoje (pod akcentem -ennyj, -ennaja, -ennoje)’, -tyj, -taja, -toje.

Ćwiczenie 10

1.    Tekst poniższy, podobnie jak następne, podany jest w postaci nienormalizo-wanej, tzn. zachowuje w zasadzie stan poświadczony w zabytkach języka scs.

W związku z tym należy zwrócić uwagę na odstępstwa od klasycznego wzoru języka, pisownię i skrócenia wyrazów (tzw. tytły), np. glę =s glagolę itp. Rozwiązanie najważniejszych skrótów scs. zostało podane na końcu podręcznika (zob. s. 206). Ponadto w przytoczonych tekstach używany jest z reguły jeden znak interpunkcyjny, czyli kropka, zastępująca zarówno właściwą kropkę, jak też przecinek i średnik; dwukropek w grafice scs. oznacza przeważnie pytajnik.

Marik.xxi:(tf)6i*AeTe nehabhahmh cm> Bbcijci*. Zogr.ŁkWfyt) Heco H7HA'ocfa BI noycl"blffi BfcffetS¹? TpbCTH AH BlTpOMb ABMWeiWbl ? Zogr.Mt.V:(lO) ^fBA Ó^nS] nfrT>fłSf(M np&BWN p&AH. Z.ogr.Mt XVIII: (18) M npMCT*nAb MC peM£ MM*b rfiAl ¹ J&ŃAMM eCTT, BbCtKA BAACTb HA N5C6 H NA^CMH. Supr. 119,16: BA^HteNtlU rpnropMM uOCTÓBbtEtTb BTiIĆtTj HATpH ApjCb. Mar. Mt. XXVIII: (5) Bt>Nlb, tKO MCA trponATA0.ro huiteta.    docdip

2.    Objaśnić formy part. praes. pass., jego budowę i funkcję składniową.

Przykłady:

nenaoidimi (Mar. Łk. XXI, 17) — part. praes. pass., N pl. m. odmiany niezło-żonej; funkcja orzecznikowa: bądete nenavidimi 'będziecie nienawidzeni’; czasownik podstawowy: nenaeidłti 'nienawidzieć’, nenatiżdę, nenauidtii — temat -i- w inf., temat -i- w praes.; podać inne formy part.

diiiemy (Zogr. Łk. VII, 24) — part. praes. pass., G sg. f. odmiany niezłożonej od czasownika dvi$ati, dtiig, dviźeli, tern. praes. -t- (-je-), funkcja przydawki: truti dmiemy 'trzciny poruszanej (chwiejącej się)’, tu można wskazać na składnię rządu formy supinum czasownika vidltv. ieso izidoste viditb ? Podać też inne formy part.

aj Objaśnić formy part. praet. pass., jego budowę i funkcję składniową.

Przykłady:

blaiem (Zogr. Mt. V, 10) — part. praet. pass., N pl. m. w formie niezłożonej, w funkcji orzecznikowej w zdaniu, w którym podmiotem jest drugi imiesłów izgwani 'prześladowani': blaźeni izgwani 'błogosławieni prześladowani’, czyli 'błogosławieni są prześladowani, ci (domyślne: ludzie), których prześladują’; łącznik sę/» w zdaniu sca. został opuszczony: 'blaieni tgtt izgwani'. Imiesłów pochodzi od czasownika

KONWERSATORIUM XI

§ 25. Czasownikowe formy złożone (opisowe, peryfrastyczne) a. Perfectum

1) Ps. i scs. perfectum¹, zwane niekiedy praeteritum, jest to czas przeszły złożony w odróżnieniu od czasów prostych — imperfektu i aorystu (zob. §.§ 21 - 22). Budowa jego polega na połączeniu imiesłowu czynnego czasu przeszłego II (part. praet. act. II) na -/i, -la, -lo jakiegokolwiek czasownika i słowa posiłkowego jesmb, jest itd. w czasie teraźniejszym (inf. byti), co schematycznie można zapisać następująco:

perfectum = part. praet. act. ll+jesmb, ...

W złożonym w ten sposób czasie przeszłym odróżnia się kategorię rodzaju i liczby w imiesłowie, natomiast kategorię osoby i liczby — w czasowniku posiłkowym;

¹ Trzeba podkreślić, że termin „perfectum” przyjęty jest tutaj umownie. Chodzi tu o czat przeszły nowszego typu, a nie o kontynuację pie. perfectum.

98

T

99