6897704165

ZBAWIENIE PRZEZ SZCZĘŚCIE 853

cą na miano szczęścia. Jest rzeczą oczywistą, że cel tego rodzaju można sobie stawiać tylko w oparciu o postawę moralną fundamentalnie z nim zgodną.¹⁶

1. 5. Ujęcie artystyczne. Sztuka we wszystkich swych formach działa tu inspirująco. Działalność artystyczna opiera się na założeniu, że jednostka wypowiada się nie w oderwaniu od relacji społecznych, lecz za ich pośrednictwem. Nawet jeśli ktoś ma całkiem prywatną wizję szczęścia, nie potrafi jej jednak zrealizować poza społeczeństwem i nie powinien realizować jego kosztem. Nie musimy tu omawiać roli sztuki w rozwoju społeczeństwa.¹⁷ W życiu jednostek rola jej zasługuje na najwyższą uwagę: to sztuka wskazuje na to, że marzenie może stać się rzeczywistością, że nią się staje. Sztuka uczula na zagrożenie szczęścia, pobudzając do „edukacji uczuć” i analizując przyczyny alienacji.¹⁸ Wiąże się z tym spostrzeżenie Christy Wolf na temat „niezbędności prozy”: „Egzystencja ludzka zubożona jest niewypowiedzianie, jeśli nie może porównując się z innymi brać siebie za ich podobieństwo, jeśli nie odnajduje swego miejsca w bezprzykładnym pochodzie ludzkości pielgrzymującej od chaosu ku utęsknionemu porządkowi — ku temu, co wyraża stare, tradycyjne określenie 'Gesittung’, obyczajność, cywilizacja w sensie moralnego udoskonalenia”.¹⁹

Kochać, być potrzebnym, wspominać, iść dalej — to skromne i przypadkowe doświadczenia szczęścia zawierające się w niewyczerpalnej pełni możliwości, jaką sztuka nam przedstawia.

1. 6. Ujęcie religijno-krytyczne. Klasycznym źródłem jest tu wprowadzenie Marksa do krytyki heglowskiej filozofii prawa: „Obalenie religii jako iluzorycznego szczęścia ludu jest warunkiem rzeczywistego szczęścia”.²⁰ Teza ta nieodparcie pociąga za sobą pytanie, czy uważamy, że świat da się zmienić, i czy chcemy wspólnie zmieniać go na lepszy z punktu widzenia człowieka. Punktem wyjścia krytyki Marksa jest przekonanie, że chrześcijanie rezygnują z ulep-

'• Por. praca zb. Lebenswelse und Morał im Sozlalismus, Berlin 1972 T. Hahn, Wesen und Funktion moralischer Trtebkrdfte In der sozialistischen Gesellschaft-tformatton. Deutsche Żełtschrift filr Theologgie, Heft 5/1968 , 525—541.

¹¹ Por. Konzeptłonelle Vorgaben zur Entwlcklung des sozialistlschen Kulturle-tens im Johre 1973. Beilage zu Sonntag Berlin, Nouembre 1972, oraz A. Norden, i.liteinander und Fureinander, op. cit. 32—37.

" Por. np. K. Hirdina, Das Phdnomen Ltebe. Sonntag, 29. 10. 1972.

¹¹ Christa Wolf, Lesen und Schretben. Aufsdtze und Betrachtungen, Berlin und Weimar 1972, 189.

" K. Marx, Zur Krłtlk der Hegelschen Rechtsphilosophle. Elnteltung. w: K. Marx, F. Engels, Werke, Bd 1, Berlin 1970, 378—391.