SDC11026

paralelny przykład z Assem.; minia gę ją (tj. ttsędy 'naczynia’) zlata pitny sęitę Supr. 52, 18 'myśleli, że one (tj. naczynia) są pełne złota’.

k. Snpinum

Tak skondensowana konstrukcja zastępuje najczęściej zdanie czasowe, jest pin prostu jego równoważnikiem. Porównajmy niektóre przykłady:

i sęłtu petroci niżu, na dcori, pride jędrna ott rabynt Mar. Mk XIV, 66 'gdy (kiedy)

Piotr był na dole, na dziedzińcu, przyszła jedna ze służebnic’; nJedtSu Se jemu tt gary, v» tlidt jego idę narodi nanosi Zogr. Mt. VIII, 1 'gdy on zszedł z góry, poszły za nim (w ślad jago) liczne rzesze (tłumy)’ itp.    Forma supinum, którego cechą (przyrostkiem) jest -tt < -tli, kontynuuje dawny

Trafiają się też konstrukcje dat. abs. w funkcji zdań bez podmiotowych; wówczas pie. rzeczownik odsłowny, zbudowany na tym samym temacie co inf. Ps. i scs. suto participium od byli łączy się z wyrazami o charakterze przysłówkowym, jak relen pinum występowało po czasownikach ruchu, np. iti (także pochodnych), grptti 'kro-’wieczór, wieczorem’, pozdi ‘późno’, oznaczającymi porę, czas, np.:    cżyć’, teSti 'biec’ itp., i pełniło funkcję określnika celu — okoticznika lub zdania

tełert sęku, glagoTete Mar. Mt. XVI, 2 ‘gdy jest (bywa) wieczór, mówicie’; relen, okolicznikowego. Podobna konstrukcja znajduje się także w języku łacińskim. bynłu, U korablt po srłie mora Zogr. Mk VI, 47 obok rećeru (= dat.) bymlu, be Niektóre przykłady scs.: ne mmte, jako pridt rasoritt sakona U proroka, ne pridt korabTt po sredź mora Mar. jw. 'gdy był (nastał) wieczór, była (znajdowała się) łódź rasoritt, rtt itphrńtt Zogr. Mt. V, 17 'nie myślcie, że przyszedłem, aby rozwiązywać pośrodku morza’; posdi ie byrthi, pristępiią kt nemu ueentci jego Zogr. Mt. XIV, (burZyć) zakon (prawo) lub proroków; nie przyszedłem, aby rozwiązywać, lecz aby 15 'gdy było późno, przystąpili do niego uczniowie jego’, por. też posdi Se bynli wypełniać’ itp.

(dat. sg. f.), reie Supr. 452, 27 'gdy    było późno, rzekł’ itp.    Należy    dodać, że    dopełnienie łączące się z supinum ma formę gen., podczas

Przypuszczać należy, że sam typ    konstrukcji dat. abs. w języku scs. mógł się    gdy po inf.    i innych formach czasownikowych ma z    reguły formę acc. Mogą tu    zresztą

przyjąć pod wpływem oryginałów greckich, w których występuje paralelnie konstrukcja zachodzić wzajemne wyrównania, tzn. że przy sup. wystąpi acc., a przy inf. — gen. genetivus absołutus (por. w łacinie tzw. ablativus absolutus). Zmianą (innowacją) W późniejszych zabytkach sup. zostaje wypierane zdecydowanie przez inf., por.: scs. w stosunku do wzoru greckiego było zastąpienie formy gen. przez formę dat. ogńa pridt murlltt (zam. rtrrłkt) vt zemTę Mar. Łk. XII, 49 obok inf. rwrilti Wydaje się prawdopodobne przypuszczenie, że ustaleniu się takiej konstrukcji ce- w Zogr. 'przyszedłem zrzucić (aby zrzucić, puścić) ogień na ziemię’; pride ott konta lownikowej mogły sprzyjać inne konstrukcje z celownikiem, zwłaszcza dat. imię- zeTmę slylati prlmędrosti solomunę Zogr. Łk. XI, 31 obok pride ... ilyłati ... w Mar. słowu jako przydawki do dopełnienia dalszego. I tak, np. konstrukcja zdaniowa: jw. 'przyszła (podm. domyślny: królowa południa) ..., aby słuchać mądrości Sari godęf/em ie imt ttgory, zapręti imt    Mar. Mk IX, 9 'schodzącym im z góry (gdy    lomona’.

schodzili z góry), zakazał im’, mogła    powstać z konstrukcji: zapriti imt siyodejtemi Warto podkreślić,    że sup. scs. kontynuuje stan    ps. i nie miało ono wzoru    w ory-

tt góry 'zakazał im schodzącym z góry’.    giną łach greckich, w których paralelnie występuje infinitirus celu. Języki słowiańskie

w zasadzie utraciły konstrukcję supinum, z wyjątkiem słoweńskiego i dołnołużyckiego. i. Ditirus cum mfinithro    W języku polskim w podobnej konstrukcji celowej używa się bezokolicznika, por.

. .    .    -    .    ...    -.    . „    .    .    ,    , przyjechałem (przybyłem, przyszedłem itp.) na wici odpocząć, tzn. 'aby odpocząć,

Konstrukcja celownika z bezokolicznikiem trafia się czasem w lęzyku scs., prawdo- ,,    ,    .    ,    ,    ,    ,    ,,    i —r —

, . .    ,    ,.    , .    . , .    , .    .    . . ala odpoczynku, w celu odpoczynku, na odpoczynek.

podobnie pod wpływem greckim; pełni ona funkcję równoważnika zdania, najczęściej

1. Charakterystyczne połączenia zdań złoionycb

dopełnieniowego po czasownikach oznaczających 'mówienie, myślenie itp.’, jak

glagołati, riditi, mtniti itp., występujących w zdaniu nadrzędnym; nadto nierzadko

dat. c. inf. może występować w funkcji zdania skutkowego.    Znaczenia i funkcje spójników zostały podane już poprzednio (zob. § 27, c, 1).

Niektóre przykłady: azt glagofę rami, ne Mąti tę rami Mar. Mt. V, 34 'mówię Z nich za szczególnie charakterystyczne dla języka scs. należy uznać następujące:

sram, abyście się nie przysięgali (nie przysięgajcie się)’; iścili ję, jako diriti są narodu 1) da — spójnik a zarazem partykuła w znaczeniu 'aby, by, niech’ — przede

Mar. Mt. XV, 1 'uzdrowił ją, że aż się tłum (lud) dziwił’ itp.    wszystkim w zdaniach celowych, np.: ne osęidaitc, da ne otęideni będete Zogr. Mt.

VII, 1; nnemTfte (czyt. nnemTate) milostyne zaleje ne troriti pridt łlociky, da tidimi

j. Accuaatirua cum infinitieo    będete wti Mar. Mt. VI, 1 itp.;

2) aite 'jeżeli’ — w zdaniach warunkowych, np. aSte kto yoditi vt dtne, ne potikneti Konstrukcja biernika z bezokolicznikiem jest zapewne naśladownictwem wzoruj _Mał, p _{XII 9 (por w 2wiązku} z ty_m również _połączenia z trybem warunkowym, greek;'go; trafia się niezbyt cżęsto w języku scs. po czasownikach glagołati, mtnłb^ 25

itp., pełniąc funkcję dopełnienia orzekającego po innym dopełnieniu bliższym. 3) _cg_f 'chociaż’ — w zdaniach przyzwalających, np. jako i (= ji) ne tidiałe np.: ty ie kogo me. glagoTete byti? Assem. Mt. XVI, 15 'wy kim mnie być powiadacie,_>( c( ^ehami sękami i svitu toliku (dat. abs.) Supr. 412, 16 'nie widział za togo mię uważacie:, por. w związku z tym podwójny acc. (zob. wyżej § 31, 0-go tu będącego .... chociaż (mimo ie) były ognie i było tyle światła’ itp.;

Zamiaśf Uzokohcznika w tej samej funkcji wystąpić może imiesłów (accusativu» 4) toideie, dontdeie 'dopóki’ — w zdaniach czasowych, np. będi uvHtaj< rę n cum participio), np. kogo glagolęlt me. ćlorłci spita? Mar. Mt. XVI, 15, por. wy^'.tęptrtmt sroimt skoro, doideSe jesi na pęti st nimi Zogr. Mt. V, 25; ne imati priiti

121

I Vl