skanuj0061 (2)

Stwierdzenie którejś z wymienionych przyczyn wymaga jednak oddzielnego, specjalistycznego badania. Natomiast jeżeli poziom rysunku jest adekwatny do wieku dziecka, można kontynuować interpretację.

Pewne cechy osobowości dziecka, stanowiące materiał wyjściowy do dalszej interpretacji, można określić na podstawie rozpoznania typu rysunku. M. Braun-Galkowska (1985) wyróżnia (za F. Minkowską) dwa typy rysunków: emocjonalny i racjonalny. Rysunki emocjonalne wykonują osoby spontaniczne, witalne. W takich rysunkach linie są zaokrąglone, dynamiczne. Postacie na rysunku ujęte są w jakimś działaniu, w interakcjach. Oprócz postaci znajdują się na rysunku inne przedmioty, zwierzęta, roślinność. Charakterystyczne przykłady takich rysunków to rys. nr 6,7,10,13,14 (Aneks).

Typ racjonalny rysunku wyraża się w pewnym schematyzmie. Linie są raczej proste i sztywne, postacie - nieruchome i wyizolowane, nieraz ustawione stereotypowo, jak do rodzinnej fotografii, ale często z dbałością o szczegóły. Autorami takich rysunków są osoby zahamowane przez wewnętrzną cenzurę, poddające się regułom. Typowe przykłady rysunków racjonalnych to rysunki nr 1, 2, 3,4, 5, 16, 17 (Aneks).

Na typ rysunku w pewnym sensie wpływa też szkoła. Świeżość i spontaniczność obrazu maleje w wieku szkolnym. Z drugiej jednak strony szkoła uczy myślenia racjonalnego i dyscypliny umysłowej, co jest dobrą stroną formacji szkolnej. Rysunek racjonalny często współistnieje z przystosowaniem szkolnym. Praktycznie jednak najczęściej występują typy mieszane rysunków (Aneks: rys. 8,9,18).

Analiza samego sposobu rysowania już dużo mówi o badanym. Elementy graficzne, symbolika przestrzeni i barw dostarczają cennych informacji o osobowości rysującego. Nawet ktoś, kto chce coś celowo zasugerować treścią rysunku, nie może zmienić swojego sposobu posługiwania się kreską. Zatem należy zwrócić uwagę na siłę i rozmach kreski.

Kreska rozmachowa, długa, powstająca od pierwszego pociągnięcia, zajmująca znaczną część kartki (Aneks: rys. nr 6, 7, 8) mówi o rozmachu, energii, odwadze i łatwości uzewnętrzniania swoich tendencji. Natomiast kreska krótka, wahająca się, lub przy liniach dłuższych złożona z krótkich elementów (rys. nr 3, 4) wskazuje na zahamowanie. Silny nacisk kredki, ujawniający się w znacznej grubości kreski i nacisku na papier (rys. nr 11,12,13, 15) mówi o silnym napięciu, odwadze, czasem gwałtowności (np. rys, 13). Słaby nacisk kredki (rys. nr 4,7,17,18) mówi o nieśmiałości, łagodności, czasami - łącznie z innymi wskaźnikami, o których dalej będzie mowa, mówi o nerwicy i wysokim niepokoju.

Rozmieszczenie rysunku na kartce bywa barda) różnorodne i jest bardzo wiele mówiące przy interpretacji. Najzdrowsze, najnormalniejsze jest wykorzystanie całej powierzchni kartki (np. rys. nr 1, 2, 7, 8). Trzeba jednak pamiętać, że jednolite tło może być tylko nawykiem będącym wynikiem wymagań szkolnych (np. jak na rys. 3, 6). Wtedy można je traktować jako przestrzeń niezajętą.

Przesunięcie rysunku lub jego istotnej części w lewo (jak na rys. nr 6, 17) czy w prawo (rys. nr 9,10), w górę (rys. nr 5) czy w dół (nr 3, 4,14, 18) może wskazywać na określone tendencje. Schematycznie można to przedstawić w sposób następujący (Braun-Galkowska, 1983, s. 23):

Powietrze

Pustka

Światło

idealizm, wyobraźnia, marzenia
"obserwator" zahamowanie pasywność nostalgia świad	aktywność projekty atak )mość
zajęcie się sobą fiksacja "■"* mater	napięcie potrzeby alizm ^konflikty
podświadomość, zmęczenie nerwice, depresja

Woda

Narodziny

Początek

Ogień

Koniec

Cel

Ziemia

Materia

Porażka

Z kolei barwy użyte w rysunku mówią przede wszystkim o emocjonalności badanego. Generalnie rzecz ujmując, liczne występowanie kolorów świadczy o bogatej, żywej emocjonalności, a brak lub ubóstwo kolorów, zwłaszcza gdy dominuje szara kredka, wskazuje na zahamowanie emocjonalne i niepokój. Z uwagi na biało-czarne reprodukcje rysunków zamieszczone w aneksie nie będzie w tym miejscu bardziej szczegółowej analizy symboliki barw. Można za to bliżej przyjrzeć się samym postaciom z rysunków.

Interpretacja poszczególnych elementów postaci ludzkich

Przy analizie postaci przedstawionych na rysunku ważne są:

1)    impresja, ocena globalna - jakie wrażenie wywołują narysowane postacie;

2)    ocena formalna - dotycząca rozpatrywanych poprzednio etapów, takich jak: kolejność rysowania (wg norm - najpierw osoba własnej płci, u dziewcząt -matka, u chłopców - ojciec, choć w młodszym wieku również może być matka), wielkość postaci, ich rozmieszczenie na rysunku, symetria, proporcje, nacisk linii, itp.;

3)    ocena treściowa - obejmująca analizę poszczególnych części ciała.

Przytoczone tu zasady interpretacji stosuje się nie tylko do rysunków dzieci,

lecz także osób dorosłych. Bazują na interpretacjach psychoanalitycznych oraz na doświadczeniach klinicznych różnych autorów, jak również interpretacji zdroworozsądkowej (por. m.in. Homowski, 1982; Sęk, 1984).

15