img012 (13)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

MODELE SIECI SKOJARZEŃ ORAZ POTWIERDZANIE WŁASNYCH OCZEKIWAŃ

Samospełniające się proroctwo to - na początku - fałszywa definicja sytuacji, prowokująca nowe zachowanie, które sprawia, że pierwotnie błędna koncepcja sprawdza się. Pozorna słuszność samospełniającego się proroctwa utrwala triumf błędu (Merton, 1948, s. 195).

Aktywne przetwarzanie informacji na temat kategorii społecznej może uruchomić łańcuch powiązanych ze sobą wydarzeń, które potwierdzą istnienie stereotypowych cech kojarzonych z daną grupą. Na proces potwierdzania oczekiwań składają się trzy etapy: nabywanie informacji potwierdzających stereotyp, tendencyjne przetwarzanie informacji potwierdzających bądź podważających oczekiwania i wreszcie zachowania, które doprowadzają do spełnienia proroctwa opartego na stereotypie. Owe trzy etapy przedstawiono w określonej kolejności, ale nie tworzą one niezmiennej sekwencji i każdy z nich może wystąpić niezależnie od pozostałych (zob. rys. 1.4.).

Rys. 1.4. Trójetapowy model przetwarzania informacji stereotypowej.

Etap I: Nabywanie informacji

Pierwszy etap polega na nabywaniu informacji na temat cech charakteryzujących członków obcej grupy. Próbując określić cechy innych, ludzie stosują dwie strategie zdobywania informacji: (1) szukają informacji najbardziej istotnych przy podejmowaniu decyzji, czy druga osoba ma daną cechę (informacji diagnostycznych) lub (2) próbują znaleźć informacje potwierdzające ich z góry wyrobione przekonania (Bodenhausen i Wyer, 1985; Devine, Hirt i Gehrke, 1990; Duncan, 1976; Skov i Sherman, 1986; Snyder i Swann, 1978; Trope i Bassok, 1983; Wilder i Allen, 1978). Skłonność do poszukiwania informacji diagnostycznych sprzyja formułowaniu trafnych sądów na temat cech innych ludzi; natomiast skłonność do poszukiwania dowodów potwierdzających oczekiwania może prowadzić do stronniczych opinii o cudzych cechach, to znaczy do opinii zgodnych ze stereotypem.

W badaniach nad nabywaniem informacji często stosuje się następujący model: uczestnikom eksperymentu poleca się opracować strategie sprawdzania hipotez na temat cech innych ludzi. W takich sytuacjach ludzie często wolą starać się uzyskać informacje potwierdzające ich hipotezy, a nie rozglądać się za dowodami mogącymi je obalić (przegląd badań znaleźć można w: Snyder, 1984). Dzieje się tak przypuszczalnie dlatego, że poszukiwanie informacji potwierdzających założenia jest skuteczniejsze poznawczo niż zdobywanie danych je podważających (Skov i Sherman, 1986).

Należy zwrócić uwagę, że ludzie są prawdopodobnie nieświadomi swojej stronniczości podczas gromadzenia informacji. Nawet jeśli za zebranie obiektywnych danych czeka nagroda, badani wciąż skłonni są je zniekształcać. Na poparcie tej tezy przeprowadzono doświadczenie, w którym badani mieli przetestować hipotezę, że ich rozmówca jest introwertykiem (Snyder i Swann, 1978). Uczestnicy otrzymali listę pytań, z których mogli skorzystać w trakcie rozmowy. Wiele pytań sformułowano w taki sposób, by uzyskać informację związaną z introwertyzmem (na przykład Jakie czynniki utrudniają ci otwarcie się na innych?”), inne zaś prowokowały informację związaną z ekstrawertyzmem (na przykład „W jakich sytuacjach jesteś najbardziej rozmowny?”). Oba typy pytań mogły dostarczyć informacji istotnych przy podejmowaniu decyzji, czy rozmówca jest introwertykiem. Za wybranie pytań najbardziej przydatnych do przetestowania hipotezy wyznaczono 25 dolarów nagrody. Pomimo to badani wybierali pytania skierowane raczej na potwierdzenie, a nie podważenie hipotezy.

W wypadku stereotypów', kiedy pobudzony zostanie węzeł reprezentujący grupę, informacje zawarte w połączonych z nim węzłach stają się łatwńej dostępne niż dane z innych sieci. Aktywizacja dotyczy zwłaszcza charakterystycznych cech kojarzonych z daną grupą. Cechy te przyczyniają się do kształtowania oczekiwań. Próbując zdecydować, czy można je przypisać indywidualnym członkom'garpy^zlowńek stara się zdobyć