img006 (15)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

cej samej kategorii oraz to, co je odróżnia od przedstawicieli innych grup. Jednocześnie jesteśmy skłonni pomijać bogactwo różnic pomiędzy ludźmi mieszczącymi się w jednej klasie.

Oczywiście ilość kategorii społecznych jest praktycznie nieograniczona. Można je tworzyć, uwzględniając zawód, rolę społeczną, formy spędzania wolnego czasu, wiek, rasę, religię, pleć, przekonania polityczne, zdrowie psychiczne i fizyczne itd. Każda z tych klas może być związana z jakimś stereotypem. Jednakże w trakcie codziennych interakcji -a zwłaszcza w wypadku pierwszego kontaktu - niektóre kategorie są przywoływane częściej niż inne. Dlaczego tak się dzieje?

Rosch (1978) sugeruje, że jesteśmy bardziej skłonni do wykorzystywania tych kategorii, które odgrywają podstawową rolę w procesie przetwarzania informacji. Według jej teorii, jeśli uszeregujemy kategorie w kolejności od najbardziej szczegółowych do najbardziej ogólnych, poszczególne poziomy tej hierarchii będą w różnym stopniu istotne dla poznawczego przetwarzania informacji. Na przykład najbardziej ogólnie możemy zaklasyfikować ludzi jako przedstawicieli gatunku homo sapiens. Na niższym poziomie znajdzie się taka kategoria, jak narodowość (Amerykanin, Rosjanin). Jeszcze niżej - odgrywana w społeczeństwie rola (bankier, żona). Role społeczne można podzielić na takie, które zostały nabyte (lekarz) lub wynikają z uwarunkowań biologicznych (kobieta). W ramach ról nabytych bądź uwarunkowanych biologicznie można rozróżnić rozmaite podtypy (kardiolog, brunetka itd.). Zapewne bez trudu dokonałbyś podziału na dalsze podkategorie.

Według Rosch, niektóre poziomy tej hierarchii częściej przychodzą nam na myśl i są przez nas chętniej stosowane. Owe tak zwane kategorie podstawowe znajdują się na ogól na środkowych poziomach; nie są ani zbyt ogólne, ani zbyt szczegółowe. W opisanej przed chwilą hierarchii kategorią podstawową mogłaby być rola społeczna - ludzie odwołują się do niej spontanicznie, kiedy spotykają kogoś obcego. Na inny, ważny zestaw podstawowych kategorii społecznych składają się widoczne cechy fizyczne, takie jak płeć, wiek i rasa, które podczas interakcji są na ogół natychmiast rozpoznawane (McArthur, 1981). Ostatnie badania wykazują, że ludzie rzeczywiście dokonują spontanicznej kategoryzacji na podstawie owych łatwo dostrzegalnych cech fizycznych (Stangor, Lynch, Duan i Glass, 1992). Jak się okazuje, niektóre z nich można uznać za „informacyjne”, ponieważ są związane ze stereotypem. Cechy fizyczne, które nie są informacyjne — takie jak kolor włosów czy oczu — są znacznie rzadziej stosowane przy klasyfikowaniu ludzi. Na przykład w jednolitym etnicznie społeczeństwie japońskim rasa nie służy raczej do tworzenia kategorii. Ponieważ prawie wszyscy należą do tej samej rasy, wynikające z niej cechy nie są informacyjne. Natomiast w społeczeństwie zróżnicowanym rasowo, takim jak amerykańskie, rasa często stanowi podstawę kategoryzacji, jako cecha ważna historycznie, a tym samym związana ze społecznymi stereotypami.

Badania Stangora sugerują, które typy kategorii mogą pełnić funkcję podstawowych (na przykład kategorie wyglądu fizycznego związane ze stereotypami), ale nie wynika z nich nic na temat treści stereotypów. Odpowiedzi na to pytanie szukać można poprzez analizę historii stosunków między przedstawicielami różnych grup społecznych. W miarę omawiania okoliczności historycznych okaże się, jak ważną rolę w kształtowaniu treści stereotypów odgrywają czynniki poznawcze i motywacyjne.

H8ST0RYCZME ŹRÓDŁA STEREOTYPIZACJI

Sposób, w jaki spostrzegają się nawzajem dwie grupy społeczne, jest w znacznym stopniu zdeterminowany przez ich role społeczne, a zwłaszcza przez pozycje w hierarchii dominacji (Campbell, 1967). Oczywistym przykładem sytuacji, w której dwie grupy zajmują ściśle określone pozycje społeczne, jest relacja pan - niewolnik, panująca przed wojną secesyjną pomiędzy Afroamerykanami i Białymi na południu Stanów Zjednoczonych. Przypomnijmy sobie warunki, w jakich żyli i pracowali niewolnicy. Zmuszano ich do pracy pod groźbą kary; ich potrzeby zaspokajano na poziomie minimalnym; edukacja niewolników przed wojną secesyjną była właściwie nielegalna; wszelkie oznaki buntu surowo karano. Nic dziwnego zatem, że Biali spostrzegali Afroamerykanów jako leniwych, brudnych i głupich, i często byli przekonani, żc ich niewolnicy są zadowoleni ze swojego losu. Pozostałości tego stereotypu pokutują w społeczeństwie amerykańskim do dziś.

Analogicznie wizerunek Białego w oczach Afroamerykanina wynikał częściowo z pozycji zajmowanej przez Białych. W większości społeczeństw' biznesmeni i ludzie z wyższych klas są spostrzegani na ogół jako zachłanni, wyniośli, skłonni do rywalizacji, dominujący, ambitni, ekspansywni i inteligentni (LeVine i Campbell, 1972). Cechy te odcisnęły się wyraźnie na stereotypie Białego. Niemałą rolę odgrywają w nim między innymi takie określenia, jak: fałszywy, przebiegły, inteligentny, praco-wity, samolubny, zarozumiały i okrutny (Stćphan i Roscnfield, 1982).

Kiedy stereotyp już się ukształtuje, stanowi potężną siłę utrzymującą status quo. Wizerunek Afroamerykanina, wynikający z jego daw nej pozycji