65018 img003 (14)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

głosił, że chociaż głównym problemem kraju jest dominacja jednej grupy etnicznej nad drugą (Tutsi dominują pod względem ekonomicznym), to jednak oba plemiona mają wspólnego wroga i stąd wynika ich braterstwo. Z kolei partia kontrolowana przez Tutsi (Union Nationale Rwan-daise - UNAR), aczkolwiek broniła przywilejów mniejszości, deklarowała walkę z nienawiścią plemienną.

Im bliższa była jednak niepodległość, tym bardziej narastały napięcia polityczne na tle etnicznym. Coraz mniej było wspólnych interesów, a różnice między grupami stawały się wyraźniejsze. Zaostrzanie represji przez dominującą ekonomicznie mniejszość Tutsi zrodziło w jej przedstawicielach strach przed brutalnym odwetem prześladowanych. Przypisywaną Hu tu agresywnością usprawiedliwiano dalsze represje. Iskrą, która padła na tę silnie wybuchową mieszankę, stało się pobicie i plotka o zamordowaniu wodza Hutu. Doszło do powstania chłopskiego, w którym Hutu spalili tysiące domów Tutsi; nie obyło się bez ofiar w ludziach. Reakcją Tutsi były masowce aresztowania, tortury i egzekucje przywódców Hutu. Cały kraj zalała fala strachu i podejrzliwości. Hutu i Tutsi przestali widzieć w sobie ludzi, spostrzegając siebie nawzajem jako żądne krwi bestie. Każda z grup obwiniała drugą o przemoc i agresję.

Wybory w 1961 roku, tuż przed odzyskaniem przez Ruandę niepodległości, przyniosły władzę plemieniu Hutu. Tutsi stracili swoje stanowiska, wielu z nich skazano na śmierć, a UNAR została zdelegalizowana. Tutsi organizowali zbrojne najazdy na Hutu, którzy z kolei zastosowali masowe środki odwotowe. Według de Heuscha (1964) „od tej chwili każdy Tutsi, czy to mieszkający w głębi kraju, czy przy jego granicach, niezależnie od tego, czy wspierał akcje zbrojne, czy też nie (...) uważany byl za wroga publicznego” (Kuper, 1977, s. 193). Dokonał się pełny proces kategoryzacji. Wszelkie różnice pomiędzy poszczególnymi członkami plemienia Tutsi zostały wymazane.

Kolejnego okrucieństwa dopuścili się Hutu w odpowiedzi na inwazję Tutsi z sąsiedniej Burundi w 1963 roku. „Hutu, uzbrojeni w maczugi, maczety i wiócznie, rozpoczęli metodyczną eksterminację wszystkich napotkanych Tutsi - mężczyzn, kobiet i dzieci” (Kuper, 1977, s. 196). Ofiarą masakry padło około dziesięciu tysięcy ludzi. Konsekwencją tych jatek była nienawiść, która kipiała tuż pod powierzchnią życia w Ruan-dzie przez następne trzy dekady. Akty przemocy były coraz częstsze, aż wreszcie w 1994 roku wybuchła w^ojna domowa.

Chaos społeczny z roku 1963, który przygotował grunt dla późniejszych o trzydzieści lat w^ralk, ilustruje, jak wielką rolę w' relacjach międzygrupo-wych odgrywa sposób spostrzegania drugiej grupy. Na początku plemiona dostrzegały pewne wspólne cele, choć obraz ten zabarwiony był rezerwą

i podejrzliwością; w następnej fazie obie grupy przypisywały sobie nawzajem wrogość i agresywność. Członkowie antagonistycznego szczepu spostrzegani byli jako nienawistni barbarzyńcy, a ten punkt widzenia został ostatecznie wykorzystany do usprawiedliwienia ludobójstwa.

Oczywiście, obraz obcej grupy rzadko bywa równie negatywny czy nad-uogólniony, jak w wypadku Tutsi i Hutu, a konsekwencje na ogół nie są aż tak tragiczne. Jednakże nasz sposób spostrzegania członków innej grupy, a zwłaszcza nasze stereotypowe przekonania na ich temat, często bywają niekorzystne i nadmiernie uogólnione; mają też istotny wpływ na nasze zachowanie w stosunku do „obcych” oraz na ich reakcje wobec nas. Czym jest stereotyp i jak to się dzieje, że jego skutki mogą być tak destruktywne?

DEFINICJA STEREOTYPU

Dziennikarzom zawdzięczamy często coś więcej niż relacje o tym, co dzieje się na świecie. Bywa, że dokonują oni głębokiego wglądu w naturę społeczeństwa. Walter Lippman, jeden z największych publicystów XX wieku, podzielił się z nami swoją koncepcją stereotypu (Lippman, 1922). Dow^rodził, że „otaczające nas środowisko jest zbyt duże, zbyt skomplikowane i zbyt szybko się zmienia, abyśmy mogli je rzeczywiście poznać. Nie zostaliśmy wyposażeni w umiejętność ogarniania tylu subtelności, niuansów, tylu przemian i kombinacji. (...) Musimy zbudować sobie prostszy model, z którym jesteśmy w stanie się uporać” (s. 16). Stereotypy stanowią jeden z mechanizmów upraszczających, które pozwalają człowiekowi poradzić sobie ze złożonym środowiskiem społecznym. Lippman dostrzegł jednak, że stereotyp „nie ma na celu wyłącznie zaprowadzenia sztucznego porządku w miejsce wielkiego, rozedrganego, gwarnego chaosu, jakim jest rzeczywistość. Spełnia oprócz tego jeszcze inną funkcję. Stanowi gwarancję naszego szacunku do własnej osoby, projekcję naszego systemu wartości, naszej pozycji i praw. Stereotypy są (...) przesycone emocjami, których nie da się od nich oddzielić” (s. 96). Stereotypy mogą zatem pełnić wiele funkcji; między innymi pomagają ludziom zachować poczucie własnej wartości i usprawiedliwić swój status społeczny (por. Jost i Banąji). Z tego też powodu obraz cech członków innej grupy często bywa wypaczony.

We wczesnej literaturze przedmiotu stereotypy były z reguły potępiane jako przesadnie negatywne, nadmiernie uogólnione i nieodpowia-dające rzeczywistości (por. Brigham, 1971). W późniejszych teoriach pojawia się jednak wniosek, że stereotypy nie różnią się od generaiizacji na